#48 Ματιές στο 1821 (Δεύτερη)

 Ματιές στο 1821

μέρος Β

Του "Ιδεογράφου"

"Τριπολιτσά". Ξυλογραφία του Κρίστοφερ Γουώρντγουόρθ του 1882

Δεύτερη Ματιά: Μια προσέγγιση, σύμφωνα με τη θεωρία του Έρικ Χόφφερ για τα μαζικά κινήματα

Ο αμερικάνος φιλόσοφος Έρικ Χόφφερ στο βιβλίο του "True Believer" (1951. μεταφράστηκε "Ο Φανατικός" β' εκδ."Μπουκουμάνη" (1969), μτφρ. Γ.Μπαμπαλή), αναλύοντας τα μαζικά κινήματα και τους όρους συγκρότησής τους αναφέρει το εξής ενδιαφέρον: «Η δυσαρέσκεια φαίνεται ότι αυξάνει με τη μειωνόμενη απόσταση από τον επιθυμητό σκοπό, Αυτό ισχύει στον ίδιο βαθμό είτε πλησιάζομε το σκοπό είτε απομακρυνόμαστε από αυτόν. Ισχύει τόσο γι' αυτούς που αντικρύζουν τη γη της επαγγελίας όσο και για κείνους τους αποκληρωμένους που τη χάνουν από τα μάτια τους· τόσο για αυτούς που βρίσκονται στο κατώφλι του πλούτου, της ελευθερίας κλπ όσο και για τους νέους φτωχούς, που μόλις σκλαβώθηκαν.» και: «Ο Αλέξις ντε Τοκεβίλλ έμεινε κατάπληκτος από τα πορίσματα των ερευνών του πάνω στην κοινωνική κατάσταση της προεπαναστατικής Γαλλίας, "Ότι καμιά εποχή μετά από την επανάσταση δε μπορεί να παρουσιάσει τόσο μεγάλες προόδους στη δημόσια ευημερία όσο τα 20 χρόνια πριν από την επανάσταση". Αυτό τον οδήγησε στο παράδοξο συμπέρασμα ότι "οι Γάλλοι εύρισκαν την κατάστασή τους πιο ανυπόφορη όσο πιο καλή γινόταν αυτή."» Καταλήγει: «Δεν είναι τόσο τα βάσανα, αλλά η γεύση καλύτερων πραγμάτων που σπρώχνουν τον άνθρωπο σε εξέγερση». Μπορούμε άραγε να βρούμε αντιστοιχίες στην παρηκμασμένη Οθωμανική Αυτοκρατορία με την προεπαναστατική περίοδο του Μωριά, ο οποίος υπήρξε η καρδιά της Επανάστασης του '21; Η κοινωνική πραγματικότητα στον Μωριά ήταν αρκετά διαφορετική από αυτήν που επικρατούσε στις υπόλοιπες περιφέρειες που τα προσεχή εκατό χρόνια συγκρότησαν το σύγχρονο ελληνικό κράτος. Το 1685 η Πελοπόννησος καταλαμβάνεται από τους ενετούς, οι οποίοι τον κατέχουν μέχρι το 1715. Οι ενετοί ήταν ιδιαίτερα σκληροί, φεουδαρχικοί και άτεγκτοι σε θέματα θρησκείας που προκάλεσαν μεγάλη δυσαρέσκεια στον πλειοψηφούντα ρωμαίικο πληθυσμό. Η καλύτερη γη συγκεντρώθηκε στα χέρια των λατίνων φεουδαρχών. θεσμοθετήθηκαν οι "αγγαρείες" (αναγκαστική δουλειά των αγροτών στα φέουδα), οι μοναστηριακές περιουσίες δημεύτηκαν (που δεν είχαν δημευτεί σε τέτοια έκταση από τους οθωμανούς) και κάθε είδους αυτοδιοίκηση είχε παύσει. Ως εκ τούτου, ο πληθυσμός του Μωριά είδε με πολύ καλό μάτι την οθωμανική επανακατάληψη στα 1715, στην οποία όχι μόνο δεν αντιτάχθηκε, αλλά β ο ή θ η σ ε ενεργά κιόλας. Οι οθωμανοί, σύμφωνα με τους νόμους τους και τις πρακτικές τους, παρείχαν προνόμια σε όσους "προσκύνησαν" -στην Πελοπόννησο κάτι παραπάνω: άφησαν να αναπτυχθεί μια αυτοδιοίκηση που σε καμία άλλη επαρχία τους δεν είχε τόσες αρμοδιότητες. Δόθηκαν επίσης στους κοτζαμπάσηδες δυνατότητες σ υ μ μ ε τ ο χ ή ς ακόμα και στην πολιτική διοίκηση του πασαλικιού. Οι κοτζαμπάσηδες κάθε χωριού, είχαν εγκαθιδρύσει ένα ολιγαρχικό σύστημα, παράλληλα με την οθωμανική διοίκηση, όπου ψηφίζονταν εκπρόσωποι για τον καζά (επαρχία), οι οποίοι με την σειρά τους έστελναν εκπροσώπους στην Τριπολιτσά (πρωτεύουσα και έδρα του πασά), στον πρόδρομο της Π ε λ ο π ο ν ν η σ ι α κ ή ς Γ ε ρ ο υ σ ί α ς, όπου μαζί με εκπροσώπους της εκκλησίας διαπραγματευόταν τους φόρους (οι ίδιοι τους συγκέντρωναν έτσι κι αλλιώς) και οργάνωναν την οικονομική και κοινωνική ζωή του μωραΐτικου πληθυσμού. Στις συνελεύσεις τους, που γίνονταν και τρεις φορές τον χρόνο, πολλές φορές παρευρισκόταν και ο ίδιος ο οθωμανός πασάς. Η δύναμη αυτού του οργάνου ήταν μεγάλη: έφτασε μέχρι και να ανακαλεί βοεβόδες (στρατιωτικούς διοικητές) και καδήδες (ή κατήδες: δικαστές, ιεροδίκες για την ακρίβεια). Ακόμα και να εκλέγουν καδή, όπως στη Μεσσηνία, κατάφερναν οι κοτζαμπάσηδες. Οι πρόκριτοι είχαν παρουσία και στο Διαρκές Συμβούλιο του πασά (οι μοραγιάνηδες και ο δραγουμάνος- διερμηνέας), δηλαδή ήταν παρόντες στο ίδιο το κέντρο των αποφάσεων. Έστελναν δε και δυο βεκίληδες (οι μοραγιάνηδες του Ντιβανιού) στην Κωνσταντινούπολη, δίπλα στον σουλτάνο. Φυσικά αυτό έχει και δεύτερη ανάγνωση: με δεδομένους τους οικογενειακούς δεσμούς που υπήρχαν και τα ήθη κι έθιμα, τόσο ο πασάς όσο και ο σουλτάνος μπορούσαν εύκολα να μετατρέψουν τους μοραγιάνηδες/βεκίληδες σε ο μ ή ρ ο υ ς. Μετά και τις εκκαθαριστικές επιχειρήσεις εναντίων των κ λ ε φ τ ώ ν του Μωριά (τότε αναγκάστηκε ο Κολοκοτρώνης να καταφύγει στη Ζάκυνθο), που κορυφώθηκαν το 1806 και από κοινού συμμετείχαν οι κοτζαμπάσηδες (με τους κάπους τους- οι επικεφαλής στις ένοπλες φρουρές τους) με τον οθωμανικό στρατό, αλλά και το Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως που πρόσταξε έναντι αφορισμού -με ανακοίνωση που διαβάστηκε σε όλες τις εκκλησίες- όλους τους χριστιανούς να συμμετάσχουν στο κυνήγι των κλεφτών, η κατάσταση στην μωραΐτικη ύπαιθρο ηρέμησε. Ήλθε μια, ας πούμε, κανονικότητα στις μετακινήσεις, στις καλλιέργειες, στην απόδοση των φόρων κλπ. Η Πελοπόννησος κατέστη μια από τις πιο ευημερούσες επαρχίες της αυτοκρατορίας, με πολλά χαρακτηριστικά αυτονόμησης. Γι' αυτό και η κήρυξη της Επανάστασης γενικά αιφνιδίασε την Υψηλή Πύλη, που σύμφωνα με τις πηγές που προέρχονται από το τουρκικό κράτος αρχικά απέδωσε σε καθαρή υποκίνηση των ρώσσων, όπως είχε γίνει το 1770 με τα Ορλωφικά. Αυτό που δεν άλλαξε κατά την περίοδο του "κ α λ ο ύ κ α ι ρ ο ύ" (όπως ονομάστηκε για τον Μωριά η περίοδος 1715-1821, με διάλειμμα στα Ορλωφικά όπου πραγματοποιήθηκαν μεγάλες σφαγές) ήταν η καταπίεση του αγροτικού πληθυσμού· οικονομική, εθνική. Το φορολογικό σύστημα των οθωμανών που χαράτσωνε πρόσθετα τους χριστιανούς και λογιών άλλες διακρίσεις συνέχισαν να υπάρχουν. Ο οθωμανικός ζυγός αποτελούσε εμπόδιο και για τις κοινωνικές τάξεις που κατείχαν προνόμια. Παραφράζοντας τον Χόφφερ, η λευτεριά εκεί ήταν πιο κοντά για να την αρπάξεις, σε σχέση με άλλες περιφέρειες της Βαλκανικής που ανήκαν στην οθωμανική αυτοκρατορία. «Οι Γάλλοι εύρισκαν την κατάστασή τους πιο ανυπόφορη όσο πιο καλή γινόταν αυτή.» Επίσης, η Μολδοβλαχία όπου εκεί ξεκίνησε η επανάσταση ήταν κ α ι τ υ π ι κ ά αυτόνομη περιοχή της οθωμανικής αυτοκρατορίας. Φυσικά η παρατήρηση του Χόφφερ δεν αρκεί να εξηγήσει και τα υπόλοιπα χαρακτηριστικά του ξεσηκωμού, όμως είναι μια ενδιαφέρουσα προσέγγιση. Η Φιλική Εταιρία και στις δυο περιπτώσεις (Μωριάς, Μολδοβλαχία) διέγνωσε αδυναμίες στην οθωμανική διοίκηση, θεώρησε πως οι περιοχές αυτές αποτελούσαν τον αδύναμο κρίκο της βαριάς αλυσίδας που κρατούσε συνολικά τη Βαλκανική και ιδιαίτερα το ρωμαίικο έθνος.

-----------------------------------------------------------------------------------------------------

Προηγούμενη "Ματιά στο 1821"---->ΕΔΩ

Επόμενη "Ματιά στο 1821"---->ΕΔΩ