#43 Τα βιβλία του 2020

Βιβλιοεπιλογές 2020

 Του «Ιδεογράφου» 

1. In memoriam: Λουίς Σεπούλβεδα (Χιλή) «Patagonia express» 1995, εκδ.OPERA 2003, μτφρ Αχιλλέας Κυριακίδης. 

Το "Παταγονία Εξπρές" του Λουίς Σεπούβεδα είναι ένα διήγημα αυτοβιογραφικό. Το έχει πει κι ο ίδιος σε συνεντεύξεις. Το θεωρώ από τα καλύτερα που έχει γράψει αυτός ο θαυμάσιος συγγραφέας. 

Όταν το πρωτοδιάβασα (κι άλλη μια τώρα, κάτι σαν φόρο τιμής ας πούμε) μια ιστορία του μού καρφώθηκε στο μυαλό· μια ιστορία τεράστιας αλληλεγγύης: Ήταν ένας δάσκαλος σε μια πόλη της αργεντίνικης Παταγονίας που δίδασκε ιστορία. Όταν έγινε η χούντα του Βιντέλλα το 1976, στον εθνικό ύμνο προστέθηκαν δυο μιλιταριστικοί στίχοι που δείχνανε (επιβάλλανε) την ευγνωμοσύνη του έθνους στον στρατό. Αυτός αρνιόταν να τους απαγγείλει. Επιδεικτικά αρνιόταν, στις γιορτές του σχολείου. Οι στρατιωτικοί τον συνέλαβαν, τον βασάνισαν και τον κλείσανε φυλακή, αλλά όταν εκείνος βγήκε επέμενε να μην τους απαγγέλλει. Απείλησαν να τον απολύσουν. Τότε οι κάτοικοι του χωριού πήγαν ένα βράδυ στον στρατώνα και έστειλαν το μακάβριο μήνυμά τους. Στο κομμένο κεφάλι του μαντρόσκυλου της πύλης έβαλαν σημείωμα που έλεγε "Κάτω τα χέρια σας από τον Μπάλδο Αράγια. Σας έχουμε περικυκλώσει ηλίθιοι. Εσείς είστε μέσα και εμείς έξω". Η χούντα αρκέστηκε τελικά να τον αφήσει να διδάσκει, αλλά χωρίς μισθό. Ο αγαπητός καθηγητής Αράγια συνέχισε να διδάσκει αμισθί Παγκόσμια Ιστορία στο σχολείο και επί δεκατέσσερα χρόνια τον έτρεφε η κοινότητα. Δεν του έλειψε τίποτα. Δεκατέσσερα χρόνια! Δεκατέσσερα χρόνια αλληλεγγύης, ακλόνητου αισθήματος δικαίου και παθητικής αντίστασης. Είναι πάρα πολύ για μια χούντα αιμοσταγή που πετούσε πολιτικούς κρατουμένους δεμένους στον Ατλαντικό Ωκεανό. 

Θύμα της αντίστοιχης χιλιανής έπεσε και ο Σεπούβελδα. Και βασανίστηκε άγρια, διατηρώντας το υψηλό του φρόνημα. Ήταν με την πλευρά του ηθικού και του δίκαιου. Ήταν στον κύκλο (σωματοφύλακας, είπε σε μια συνέντευξη) του προέδρου Σαλβαντόρ Αλιέντε, παρά το ότι ο αναρχικός παππούς του ήθελε να τον κάνει επίσης αναρχικό. Δεν ξέρω τι εννοούνε στη Χιλή ως "αναρχικό". Ίσως εννοούν "ελευθεριακό σοσιαλιστή", που τέτοιος έγινε τελικά, μετά από ένα πέρασμά του από την κομμουνιστική νεολαία. Στην οποία μπήκε όταν διάβασε το "Πως δενότανε τ' ατσάλι". Προσοχή σε κάποια βιβλία... Και τότε ξεκίνησε το μεγάλο του ταξίδι, που έφτασε μέχρι και το Αμβούργο, να εργάζεται ως δημοσιογράφος. Έχει γράψει σε άλλο βιβλίο για αυτό ειδικά. Που πάντα είχε τον νόστο για μια συγκεκριμένη περιοχή: την Παταγονία. Για την οποία (κι όχι μόνο για αυτήν) διηγείται στο παρόν βιβλίο θαυμάσιες ιστορίες από τις κοινωνικές του συναναστροφές. Αλλά και ιστορίες που άκουσε. Θα έλεγα: στην Παταγονία υπάρχουν θρύλοι. Όχι ιστορίες.

 --------------------------------------------------------- 

2. Θεατρικό: Ευγένιος Ιονέσκο (Γαλλία) «Το παιχνίδι της σφαγής» 1970, Εκδ. Κέδρος 2009, μτφρ Ερρίκος Μπελιές

Το θεατρικό έργο αυτό, του γάλλο(ρουμάνο)υ Ευγένιου Ιονέσκο (ως τέτοιος είναι το σωστότερο να καταταχθεί, αν δει κανείς την βιογραφία του), γράφτηκε το 1970 και ως τώρα θεωρήθηκε αλληγορικό και μόνο. Σήμερα αντιστοιχεί και σε μια πραγματικότητα, της πανδημίας. Βέβαια στο "παιχνίδι της Σφαγής" ο θάνατος που προκαλείται από μια μυστηριώδη επιδημία που πέφτει σε μια πόλη κάπου, "όχι παλιά όχι σύγχρονη", δημιουργεί ασύλληπτη τραγωδία: οι άνθρωποι πεθαίνουν σαν μύγες. Ανεξήγητα, ξαφνικά, φτωχοί και πλούσιοι, σε καραντίνα ή όχι. Είναι μια σπουδή για τον φόβο (του θανάτου) που εξαπλώνεται, το πως εξαπλώνεται και την στάση του κάθε ανθρώπου μπροστά σε αυτόν• ατομική ή συλλογική με υψηλό ή χαμηλό φρόνημα. Για την σχέση πολιτών-κράτους σε μια τέτοια κατάσταση και την σχέση μεταξύ πολιτών. Από κει και πέρα μπορεί να πει κανείς πολλά πράγματα. Τα σκηνικά εναλλάσσονται συνεχώς και αγγίζουν το θέμα από όλες τις οπτικές νομίζω. Είναι πολύ ενδιαφέρον.

 ------------------------------------------------------------------- 

3. Νουάρ: Ρόμπερτ βαν Γκούλικ (Ολλανδία) «Το μυστηριώδες παραβάν» 1962 , εκδ.Θεμέλιο 1997, μτφρ Ντίντας Ζάχου

 

Όσοι είστε λάτρεις του αστυνομικού μυθιστορήματος και δεν έχετε διαβάσει τις υποθέσεις του κινέζου δικαστή Τι, γραμμένες από τον ολλανδό Ρόμπερτ Βαν Γκούλικ, πρέπει να ξεκινήσετε. Ο Βαν Γκούλικ ήταν από το 1930 μέχρι το 1970 περίπου, διπλωματικός αξιωματούχος σε χώρες τις νοτιοανατολικής Ασίας, μια εκ των οποίων και η Κίνα. Γοητεύτηκε από τον αιώνιο πολιτισμό της, τον μελέτησε και όταν έτυχε να διαβάσει την ιστορία του δικαστή Τι (630 μΧ μέχρι 700 μΧ- ήταν υπαρκτό πρόσωπο), αποφάσισε να τις συνεχίσει, κατά κάποιον τρόπο, δηλαδή να γράψει μυθιστορήματα με αυτόν πρωταγωνιστή- εξιχνιαστή φανταστικών εγκλημάτων. 

Δυστυχώς στην Ελλάδα έχουν μεταφραστεί καμιά δεκαριά από τα τριάντα που έγραψε και μάλιστα σκόρπια, ενώ τα μυθιστορήματα αυτά έχουν μια χρονική αλληλουχία στην πλοκή. Όχι όμως τόσο σημαντική, ώστε να μην στέκονται κι αυτοτελώς. Το "Μυστηριώδες Παραβάν" είναι το δεύτερο (έκτο) της σειράς. Αν κάτι συναρπάζει είναι αφενός ο χαρακτήρας του κομφουκιανιστή δικαστή Τι και αφετέρου η εικόνα που μας δίνει για την Κίνα του 6ου αιώνα: Γλυκόξινη, σαν την γνωστή σάλτσα στα φαγητά. Βία και πολιτισμός, σε μεγάλες ποσότητες στο καθένα. Το συγκεκριμένο βιβλίο είναι ενδιαφέρον σε σχέση με άλλα δικά του (έχω διαβάσει τέσσερα ή πέντε) γιατί ακολουθεί έναν φρενήρη ρυθμό- όλη η εξιχνίαση σε δυο μέρες- και ο Τι συναναστρέφεται από υψηλούς κρατικούς αξιωματούχους μέχρι τον υπόκοσμο, διατρέχοντας κάθετα την κινέζικη κοινωνία. Έτσι νιώθεις σαν να μεταφέρεσαι εκεί. Η πλοκή είναι στρωτή, η υπόθεση είναι λίγο μπερδεμένη και το τέλος με την εξήγηση έρχεται κάπως λυτρωτικά. 

------------------------------------------------------------------- 

 4. Ποίηση: Νίκος Καββαδίας (Ελλάδα) «Μαραμπού» 1933, εκδ.Άγρα 1990

Πενήντα δυο σελίδες: όλη η θαλασσινή ζωή ενός ναυτικού το 1930.

 ------------------------------------------------------------------- 

5. Μυθιστόρημα: Γιασάρ Κεμάλ (Τουρκία) «Ο Μεσόστυλος» 1960, Εκδ Κέδρος 1984 μτφρ. Αλίκης Τάσσιου

Σήμερα άραγε γράφει κανείς βιβλία για τους χωρικούς, όπως ο Γιασάρ Κεμάλ; Ή σωστότερα για να περιγράψει την ζωή τους, τα βάσανά τους, τις κοινωνικές τους σχέσεις και τόσο καλά όσο ο Γιασάρ Κεμάλ; Πολύ αμφιβάλλω. 

Για τον μεγάλο τούρκο συγγραφέα όμως ήταν πανεύκολο (έχει πει σε συνέντευξη) γιατί ξεκίνησε σαν ένας από αυτούς, αυτούς που περιγράφει στον "Μεσόστυλο" (1960), τους αγρότες ενός χωριού της νοτιοανατολικής Τουρκίας, στην οροσειρά του Ταύρου, που αφήνουν κάθε φθινόπωρο το χωριό τους, όλοι! μαζί και οι γέροι και τα παιδιά, και πηγαίνουν στην κοιλάδα του Τσουκούροβα να μαζέψουν μπαμπάκι στις φυτείες των τσιφλικάδων. 

Έτσι κι η οικογένεια του Ουζούντζα Αλή, η Ερίφ, τα παιδιά τους ο Χασάν και η Ουμαχάν και η Μεργιέμτζε η γριά μάνα του- μεταφορικά εκείνη από την οποία πήρε το όνομα το βιβλίο: ο Μεσόστυλος (ορτά ντερέκ, παρεμπιπτόντως η ελληνική λέξη ντερέκι που σημαίνει πολύ ψηλός προέρχεται από το dırek: στύλος). Μαζί και το γέρικο αράπικο φαρί τους που κάποτε ένας συμπολεμιστής του πεθαμένου συζύγου της Ιμπραήμ, ο Κοτζά Χαλίλ, είχε δωρίσει. Ο Αλή είχε φορτώσει τη γριά μάνα του στο άλογο για το μακρύ ταξίδι προς την κοιλάδα του Τσουκούροβα. Είδε όμως τον γέρο Χαλίλ ανήμπορο και τον λυπήθηκε και τον ανέβασε και κείνον. Η Μεργιέμτζε που μισούσε τον Χαλίλ επειδή πίστευε ότι μια ζωή χειραγωγούσε τον άντρα της διαμαρτυρήθηκε, καταριόταν και μουρμούριζε. Και το άλογο δεν άντεξε τόσο βάρος: πέθανε. Και η οικογένεια του Αλή αποκόπηκε από τους υπόλοιπους, σε συνδυασμό και με διαφωνία που είχε με τον μουχτάρη (δήμαρχο) του χωριού.Και άρχισε η οδύσσειά της στα μοναχικά βουνά του Ταύρου. 

Ο μουχτάρης Σεφέρ αγάς είναι άλλο ένα κεντρικό πρόσωπο της πλοκής. Κατηγορείται από πολλούς χωριανούς (και τον Κοτζά Χαλίλ) ότι τα παίρνει από τους τσιφλικάδες για να οδηγεί τους συγχωριανούς του σε κακά χωράφια. Πάει να δημιουργηθεί κίνημα εναντίον του και φοβούμενος ότι θα χάσει τη θέση του προσπαθεί να τους τουμπάρει χρησιμοποιώντας ό,τι μέθοδο μπορεί να φανταστεί κανείς• από απειλές μέχρι κολακεία, από ρουσφέτι μέχρι επίκληση στη θρησκεία και σε δεισιδαιμονίες. Μια τυπική ίσως περίπτωση αγά. 

Το μεγαλύτερο μέρος του βιβλίου όμως είναι η πορεία της οικογένειας του Αλή και η αντιπαράθεση με την μάνα του που ορκίστηκε να μην του ξαναμιλήσει ποτέ, ως υπεύθυνο για το θάνατο του φαριού. Είναι εκπληκτική η αφήγηση του Γιασάρ Κεμάλ• σαν να σε πήρε και σε πήγε εκεί μπροστά τους να γνωρίσεις ακριβώς πως ζούσαν το 1950 οι αγρότες εκεί. Θεωρήθηκε ο καλύτερος τούρκος συγγραφέας της σύγχρονης εποχής. Παιδί του λαού, αγωνιστής, αυτοδίδακτος, διώχτηκε πολλάκις από το κεμαλικό κράτος. Πέθανε το 2015. Ήταν πολύ δημοφιλής στην Ελλάδα. Αυτά που γράφει για τους ανθρώπους εκεί μοιάζουν τόσο πολύ με τα δικά μας. 

"Συκιά φύτεψες στον κήπο μας. Ρήμαξες το σπίτι μας", κατηγορεί η Μεργιέμτζε τον γιό της. "Που να του φυτρώσει συκιά στην αυλή", είναι μια κατάρα που άκουσα πρόσφατα εδώ.

------------------------------------------------------------- 

6. Δοκίμιο: Γκεόργκι Πλεχάνωφ (Ρωσσία) «Η Υλιστική αντίληψη της Ιστορίας» 1897, εκδ.Αλφειός (1988) μτφρ. Γιάννης Βιστάκης

Το βιβλίο αυτό γράφτηκε το 1897 και αριθμεί μόνο 54 σελίδες. Τότε ο Πλεχάνωφ ήταν ο επιφανέστερος, ο πιο συγκροτημένος μαρξιστής της Ρωσίας. Το βιβλίο ουσιαστικά αποτελεί την πολεμική των (μετέπειτα) μπολσεβίκων στους ναροντνίκους στο θέμα του πως διαβάζει κανείς ιστορία και πως την συνθέτει σωστά για να χρησιμοποιεί στον πολιτικό αγώνα τα συμπεράσματά της. Είναι αξιοσημείωτο το επίπεδο που είχε φτάσει η ιδεολογική σύγκρουση στην προεπαναστατική Ρωσσία, και μάλιστα υπό συνθήκες παρανομίας. 

Παράλληλα ο Πλεχάνωφ αναλύει απόψεις του ιταλού φιλοσόφου Λαμπριόλα (Έγελου κ.α.) για να πει αυτό που αποτελεί τον πυρήνα της υλιστικής αντίληψης για την ιστορία: η ιστορία είναι μια σύνθεση και όχι μια αφαίρεση. Είναι μια ΣΥΝΘΕΣΗ, μια αδιάσπαστη ενότητα όπου όλοι οι παράγοντες παίζουν ρόλο: η οικονομία, το Δίκαιο, τα ήθη και τα έθιμα, η παράδοση, οι παραγωγικές σχέσεις. Δεν είναι μια ΑΦΑΙΡΕΣΗ όπου προκρίνεται ένας παράγων ως καθοριστικός και εξετάζεται μεμονωμένα (η οικονομία εν προκειμένω, μια και αντικρούει τις απόψεις του οικονομικού υλισμού- "όλα είναι οικονομία"). Δέχεται βέβαια ότι αυτή η μεθοδολογία (η "Θεωρία των Παραγόντων") είχε μια αξία παλιότερα, για την εξειδίκευση αυτών των παραγόντων, αλλά σήμερα απαιτείται μια συνολική θεώρηση, κι ας είναι τόσο περίπλοκη που να προκαλεί ζάλη, όπως λέει. Χωρίς βέβαια όλοι να μπαίνουν στο ίδιο ζύγι. 

Παρακάτω, αναλύει το πως τα οικονομικά και κοινωνικά συστήματα δεν προέρχονται από κάποια υποτιθέμενη φύση του ανθρώπου, ούτε ο ιστορικός υλισμός μπορεί να δεχτεί μια τελεολογία, δηλαδή ότι σε όλα υπάρχει συγκεκριμένη αιτία (είναι πολλές, κάποιες και "τυχαίες") και κάποιου είδους νομοτέλεια που υπαγορεύεται από την ανθρώπινη φύση. Δέχεται ότι όλα αποτελούν έκφραση της δεδομένης κατάστασης των παραγωγικών δυνάμεων, δυνατοτήτων και σχέσεων και βάση αυτών (ανα)διαμορφώνεται η λεγόμενη φύση του ανθρώπου. Όλα βρίσκονται σε μια αδιάκοπη κίνηση και αλλάζουν μορφές.

 ------------------------------------------------------------------------------------------

ΕΔΩ "Τα βιβλία του 2019"