#3 Μικρά της Ιστορίας Ι (Η απόπειρα δολοφονίας του Τολιάττι)

Η απόπειρα δολοφονίας του Παλμίρο Τολιάττι και η (δήθεν) ανακωχή του ποδηλάτη

Ένα κομβικό επεισόδιο της μεταπολεμικής ιστορίας της Ιταλίας

Πρωτοσέλιδο της "Ουνιτά" για την γενική απεργία.
Δεξιά σε πλαίσιο, το τηλεγράφημα του Στάλιν.

                                                                                                    Άλλα "Μικρά της Ιστορίας" ΕΔΩ

Η διετία 1947-1948 ήταν μια πολύ κρίσιμη χρονιά για την πολιτική κατάσταση στην Ευρώπη. Σε μια σειρά από χώρες, τόσο του δυτικού όσο και του ανατολικού μπλοκ, πραγματοποιήθηκαν γενικές εκλογές, στις οποίες αποτυπώθηκε η νέα πολιτική κατάσταση που σε γενικές γραμμές θα παρέμενε απαράλλακτη μέχρι το 1989. Οι συνθήκες που πραγματοποιήθηκαν αυτές ήταν πολωμένες. Στις 14 Ιούλη 1948, στις 11:30 το πρωΐ, ένας ακροδεξιός πυροβόλησε και πέτυχε με τρεις σφαίρες τον  Γραμματέα του PCI (Partito Comunista Italiano-Ιταλικό Κομμουνιστικό Κόμμα) Παλμίρο Τολιάττι τραυματίζοντάς τον σοβαρά. Ο Τολιάττι έβγαινε από το Μοντετσιτόριο (η ιταλική Βουλή) για διάλειμμα και πήγαινε με τη γυναίκα του να πιει στα γρήγορα (όπως συνηθίζουν οι ιταλοί) έναν καφέ σε παρακείμενο καφενείο, χωρίς συνοδεία σωματοφύλακα ή μελών του κόμματος να τον προστατεύουν. 


Στις 13:00 το ραδιόφωνο ανακοίνωσε την απόπειρα δολοφονίας. Με το άκουσμα της είδησης, εκατοντάδες χιλιάδες λαού αυθόρμητα κατέβηκαν στους δρόμους, τα μαγαζιά έκλεισαν σε όλην την Ιταλία, τα τρένα σταμάτησαν, οι εργάτες κατέλαβαν τα εργοστάσια και η CGIL (Γενική Συνομοσπονδία Ιταλών Εργατών) κήρυξε τη γενική επ' αόριστον απεργία. Η δουλειά σταμάτησε παντού. Στη Ρώμη, όπως ήταν φυσικό αφού εκεί έγινε η απόπειρα, τα πράγματα εξελίχθησαν πιο γρήγορα. Μόλις τρια τέταρτα αργότερα, κλείσανε τα μαγαζιά, οι υπηρεσίες και κατελήφθησαν τα εργοστάσια. Σταμάτησαν όλα τα μέσα μαζικής μεταφοράς. Το απόγευμα ξεκινάει η απεργία στην ENEL (η ιταλική ΔΕΗ) με διακοπή ρεύματος μέχρι τις οκτώ το βράδυ. Όλοι κατεβαίνουν από τις γειτονιές με κατεύθυνση το κέντρο [1], εκτός από διακόσιες χιλιάδες (!) πολίτες της Ρώμης που συγκεντρώθηκαν έξω από το νοσοκομείο που νοσηλευόταν ο ηγέτης του ΙΚΚ για συμπαράσταση στην εγχείρησή του και προστασία του από το κράτος. Σε πολλές πόλεις της Ιταλίας κατελήφθησαν τα αστυνομικά τμήματα και αφοπλίστηκαν οι καραμπινιέροι, στήθηκαν οδοφράγματα σε δρόμους και σε σιδηροδρομικές γραμμές και ξεκίνησαν μεγάλες ταραχές, παρά τις εκκλήσεις στελεχών του ΙΚΚ (Λουίτζι Λόνγκο, Πιέτρο Σέκκια κλπ) για αυτοσυγκράτηση. Η κατάσταση έγινε αμέσως εκρηκτική και ήδη υπήρχαν είκοσι νεκροί (9 αστυνομικοί) στη Ρώμη, στη Νάπολη, στον Τάραντα, στο Λιβόρνο, στη Γένοβα, στη Μπολώνια, στο Πόρτο Μαργκέρα και στο Μπάρι και πάνω από εξακόσιοι τραυματίες. Πολλοί πρώην παρτιζάνοι εμφανίστηκαν οπλισμένοι στις πλατείες ανταποδίδοντας τους πυροβολισμούς της αστυνομίας. Η "Ουνιτά" (L'Unità, η καθημερινή εφημερίδα του κόμματος), σε έκτακτη έκδοση, καλεί "όλους τους εργαζόμενους, όλων των κατηγοριών, να σταματήσουν παντού τη δουλειά τους". Αυτό ακριβώς και συνέβη· ήταν η μεγαλύτερη πολιτική απεργία της ιστορίας της Ιταλίας, σε ένα μεγάλο βαθμό αυθόρμητη μάλιστα.

Η Χριστιανική Δημοκρατία, έχοντας κερδίσει μόλις πριν τρεις μήνες τις εκλογές [2], και υπό το φόβο γενικής εξέγερσης, έστειλε τον Τολιάτι στο πανεπιστημιακό νοσοκομείο Ρώμης να χειρουργηθεί από τον καλύτερο χειρούργο της Ιταλίας, τον Πιέτρο Βαλντόνι, ένα μεγάλο όνομα της χειρουργικής αυτήν την εποχή. Στο πλάι του Τολιάττι, εκτός της γυναίκας του (που έσπευσε και κατά τη διάρκεια της απόπειρας να τον καλύψει με το σώμα της να μη δεχτεί άλλες σφαίρες), ήρθε και ο γιος του από το Τορίνο. Η άφιξή του ήταν επεισοδιακή: κατέφθασε την ίδια μέρα με αεροπλάνο που κατέλαβαν στο αεροδρόμιο του Τορίνο οι εργάτες της ΦΙΑΤ-Μιραφιόρι . Έγινε, δηλαδή, κάτι σαν αεροπειρατεία, με όμηρο τον διευθυντή της ΦΙΑΤ, και απαιτήθηκε από τον πιλότο και τις αρχές του αεροδρομίου να μεταφέρουν τον Άλντο Τολιάττι και ορισμένα άλλα στελέχη του κόμματος στη Ρώμη άμεσα, όπως και συνέβη. Όλος η υφήλιος, και ιδιαίτερα οι Αμερικάνοι που είχαν διαθέσει τεράστια ποσά και πολιτική επιρροή για να κερδίσει η Χριστιανική Δημοκρατία τις εκλογές, ανέμενε τα αποτελέσματα της εγχείρησης με κομμένη την ανάσα, ενώ η Ιταλία καιγόταν. Ο Βαλντόνι και η ομάδα του κάνανε μια από τις δυσκολότερες επεμβάσεις τους, διότι έπρεπε να αφαιρέσουν σφαίρα από τον πνεύμονα και να παραδώσουν τον κομμουνιστή ηγέτη υγιή, στην κατάσταση που ήταν πριν. Και τα κατάφεραν με θαυμάσιο τρόπο.

Ο Τολιάττι δεν είχε χάσει επαφή με το περιβάλλον ερχόμενος στο νοσοκομείο, ούτε μετά την εγχείρηση. Ως βασικός εισηγητής της νέας γραμμής του ΙΚΚ για πολιτική συναίνεση και τοποθέτηση του κόμματος σε μια δημοκρατία δυτικού τύπου και όχι στην ανατροπή της, έλεγε σε όλα τα στελέχη του κόμματος να σταματήσουν τα επεισόδια και οι καταλήψεις. Υπάρχει μια αφήγηση (του δημοσιογράφου Ίντρο Μοντανέλλι [3]) στην οποία ο Τζιανκάρλο Παγιέττα, σημαντικό στέλεχος του ΙΚΚ, του τηλεφώνησε στο νοσοκομείο να τον ενημέρωσει ότι μόλις κατέλαβαν και την νομαρχία του Μιλάνου. Ο Τολιάττι απάντησε ειρωνικά: "μπράβο! και τι θα την κάνεις;"

Με δεδομένη λοιπόν την βούληση του κόμματος να σταματήσουν οι διαμαρτυρίες, όλα περνούσαν από τα χέρια των γιατρών για την εκτόνωση της κατάστασης. Λέχθηκε αργότερα-εν είδει αστικού μύθου- πως όταν το ραδιόφωνο ανακοίνωσε ότι ο δημοφιλής ποδηλάτης Τζίνο Μπάρταλι κέρδισε το Γύρο της Γαλλίας [4] την ίδια κιόλας μέρα ο κόσμος ηρέμησε και άρχισε να συζητάει για αυτήν την επιτυχία, και ίσως έτσι αποφεύχθηκε η επανάσταση. Η πραγματικότητα ήταν άλλη όμως. Ο Τολιάττι και η ηγετική ομάδα του ΙΚΚ ήταν αυτοί που σταμάτησαν την εξέγερση, σε συνδυασμό με την ταχύτατη αποθεραπεία του γενικού γραμματέα. Κατά μια έννοια δηλαδή, συνέβαλε και ο γιατρός Βαλντόνι. Τη μέρα που ήταν να βγει μάλιστα ο Τολιάτι από το νοσοκομείο, ο Βαλντόνι του έδωσε το λογαριασμό για τις υπηρεσίες του, ο οποίος ήταν τσουχτερός. Ο Τολιάττι του μουρμούρισε: "ορίστε τα λεφτά, αλλά είναι κλεμμένα λεφτά (αυτό είναι κλοπή, θα το αποδίδαμε στα ελληνικά)". Και ο Βαλντόνι του απάντησε, παίζοντας με τις λέξεις και κάνοντας χιούμορ: "ευχαριστώ, αλλά δεν με ενδιαφέρει η προέλευσή τους".

Όταν ο Τολιάττι εμφανίστηκε στη Ρώμη το Σεπτέμβρη του ίδιου χρόνου στο φεστιβάλ της "Ουνιτά" τον υποδέχτηκε μισό εκατομμύριο κόσμος, περίπου το εν τρίτο της πόλης. Όμως το ΙΚΚ δεν κεφαλαιοποίησε μια από τις σημαντικότερες πολιτικές στιγμές του, σαν αποτέλεσμα την περιβόητης "Στροφής του Σαλέρνο" [5], όπου είχε παρθεί η απόφαση να εγκαταλειφθεί ο επαναστατικός δρόμος. Τα γεγονότα του Ιούλη του 1948 προκάλεσαν στη συνέχεια σφοδρές διαμαρτυρίες στο εσωτερικό του κόμματος, ειδικά από πρώην παρτιζάνους, για την όλη στάση του γύρω από αυτά. Σε αυτό έπαιξε ρόλο μέχρι και το τηλεγράφημα συμπαράστασης που έστειλε ο ηγέτης της ΕΣΣΔ Ιωσήφ Στάλιν, το οποίο διαπίστωνε μια πικρή αλήθεια: το ΙΚΚ, όχι μόνο είχε εγκαταλείψει την στρατηγική της ανατροπής του καπιταλιστικού συστήματος, αλλά είχε δεχτεί μέχρι και τις εγγυήσεις για τη συμμετοχή του σε αυτό, εγγυήσεις που προφανώς περιλάμβαναν και την προστασία του από παρακρατικούς (και έτσι το μεγαλύτερο κομμουνιστικό κόμμα της Δύσης δεν μερίμνησε να περιφρουρήσει ούτε καν τον ηγέτη του). Ήδη βέβαια, πριν τις εκλογές του Απρίλη 1948, οι Χριστιανοδημοκράτες τους είχαν πετάξει έξω από την κυβέρνηση εθνικής ενότητας. Εξ ου και το ειρωνικό "φίλοι του συντρόφου Τολιάττι" του τηλεγραφήματος:

"Η Κεντρική επιτροπή του Πανενωσιακού Κομμουνιστικού Κόμματος (μπολσεβίκων) είναι εξοργισμένη από την συμμορίτικη απόπειρα εναντίον της ζωής του επικεφαλής της εργατικής τάξης και όλων των εργαζομένων της Ιταλίας, του αγαπητού μας συντρόφου Τολιάττι. Η Κ.Ε. του ΠΚΚ(μπ) είναι βαθύτατα θλιμμένη από το γεγονός ότι οι φίλοι του σ. Τολιάττι δεν κατάφεραν να τον υπερασπιστούν από τη θρασύδειλη, προδοτική απόπειρα εναντίον του."

Στο όνομα της ΚΕ του ΠΚΚ(μπ)Ιωσήφ Στάλιν

Παρόλα αυτά, το κόμμα ποτέ δεν αισθάνθηκε πραγματική πίεση στα αριστερά του, μέχρι τη δεκαετία του '60. Αλλά μέχρι τότε, το ΙΚΚ είχε ενσωματωθεί πλήρως στο αστικό σύστημα, φτάνοντας μέχρι του σημείου να εισηγηθεί και την κυβερνητική συνεργασία με τη Χριστιανική Δημοκρατία (ο λεγόμενος Ιστορικός Συμβιβασμός). Συνθήκες, όπως του 1948, δεν παρουσιάστηκαν ξανά. Κοιτώντας της ιστορία από πολύ μακριά, θα έλεγε κανείς ότι πιθανόν (όχι βέβαιο) μια πολύ δυναμικότερη κίνηση του ΙΚΚ, κατά τη διάρκεια των γεγονότων, να κατέληγε σε μια τεράστια ήττα, με δεδομένο ότι ο συσχετισμός υπέρ του είχε από πριν ανατραπεί. Όμως, ανταυτής, επέδειξε μια ανέλπιστη για το σύστημα νομιμοφροσύνη, αυτή που το χαρακτήρισε σε όλην την μετέπειτα διαδρομή του. Κατά τ' άλλα, το πολιτικό σύστημα της Ιταλίας απέφυγε την επαναστατική ανατροπή του χάρη σε ένα γιατρό και ένα ποδηλάτη...

Ανθρακωρύχοι οδηγούνται με αλυσίδες στη φυλακή, μετά τη σύλληψή τους στα επεισόδια.

                                                                                                               «Ιδεογράφος»

Σημειώσεις:

[1]: Στην Πιάτσα Εσέντρα μιλούσε ο Γραμματέας της νομαρχιακής επιτροπής του κόμματος Εντοάρντο ντ' Ονόφριο που στις εκκλήσεις του για κάλμα, οι εργάτες από κάτω του φώναζαν "D' Onofrio dacce er via!" ("Πες μας να ξεκινήσουμε [τη γενική εξέγερση]!"). 
[2]: Στις πρώτες ουσιαστικά εκλογές μετά το Φασισμό, στις 18 Απρίλη 1948, η DC (Χριστιανική Δημοκρατία) κέρδισε με 48,51% έναντι 30,98% του PCI, που κατέβηκε μαζί με τους σοσιαλιστές.
[3]: Ίντρο Μοντανέλλι (1909-2001). Κορυφαίος Ιταλός δημοσιογράφος, θεωρείται από πολλούς ο πατριάρχης της ιταλικής δημοσιογραφίας. Ήταν διευθυντής της "Κοριέρε ντελλα Σέρα" και στη συνέχεια της "Τζιορνάλε". Έγραψε και βιβλία, με σημαντικότερο "Η Ιταλία του 20ου αιώνα (L'Italia nel Novecento)". Συνδεδεμένος με τη Χριστιανική Δημοκρατία, τραυματίστηκε στα πόδια το 1977 από τις Ερυθρές Ταξιαρχίες.
[4]: Θέλοντας να εκμεταλλευτεί το πάθος που έχουν οι Ιταλοί για την ποδηλασία, λίγες ώρες μετά την απόπειρα, ο πρωθυπουργός Άλτσιντε Ντε Γκάσπερι τηλεφώνησε στους Ιταλούς ποδηλάτες και τους παρακάλεσε να νικήσουν οπωσδήποτε.
[5]: Η "Στροφή του Σαλέρνο" (1944) ήταν η νέα κατεύθυνση (στρατηγικού χαρακτήρα) του PCI  για δημιουργία αντιφασιστικού μετώπου μαζί με αστικές δυνάμεις και, στη συνέχεια, για προώθηση ενός δημοκρατικού Συντάγματος που θα ευνοούσε ριζοσπαστικές μεταρρυθμίσεις εντός του ιταλικού καπιταλιστικού συστήματος και θα δημιουργούσε τις προϋποθέσεις για το σοσιαλισμό. Η απόφαση αυτή σηματοδότησε όλη τη μεταπολεμική ιστορία του κόμματος, μέχρι και την τυπική διάλυσή του το 1991.



Επόμενο "Μικρό της Ιστορίας": «Πωλ Τιμμπετς-Ένας μαζικός δολοφόνος»