Ένα τραγούδι-μια ιστορία

Στην Κατερίνα; Στην κοινωνία; ή μήπως στην κόλαση;

Ένα τραγούδι - μια ιστορία.

 

«Ω νεότητα Πληρωμή του ήλιου Αιμάτινη στιγμή Που αχρηστεύει το θάνατο.» (Ο. Ελύτης, Προσανατολισμοί, Ποιήματα. Ίκαρος) (από το εξώφυλλο του βιβλίου της Φρανσουαζ Ντολτό "Έφηβοι")

Στην Κ.-Παύλος Σιδηρόπουλος- 1979

«Όταν κάποιο βράδυ θα σε ξυπνήσει απότομη η κραυγή σου
και τρέξεις στη μαμά σου να το πεις
Και κείνη τρομαγμένη μες στο ψυγείο κλείσει τη φωνή σου
μα θα 'ναι αργά μεσάνυχτα και θα 'χεις κουραστεί

Όταν θ' αγαπήσεις το γέλιο σου και την αναπνοή σου
και δεις πως έχεις κάτι να μας πεις
Στο πλάι σου ο άνθρωπος που διάλεξες βιτρίνα στη ζωή σου,
τριάκοντα αργύρια αντίτιμο σιωπής

Πες μας τι θα γίνει αν κάποτε θ' αγγίξεις το κορμί σου
και το βρεις τσακισμένο απ' τις πληγές
Και γύρω σου κούκλες χλωμές ανίκανες ν' ακούσουν τη φωνή σου
κι οι αλήθειες σου να σέρνονται στο πάτωμα γυμνές».

Ο αείμνηστος Παύλος Σιδηρόπουλος ήξερε πολύ καλά τι σημαίνει ουσιοεξάρτηση. Είναι ο νέος όρος που χρησιμοποιείται, αντί για την τοξικομανία, στα πλαίσια της σύγχρονης τάσης για θετικοποίηση της ορολογίας. Παρόλες τις υποψίες ότι το τραγούδι γράφτηκε  για την Κατερίνα Γώγου-ηθοποιό και μετέπειτα ποιήτρια που ήταν επίσης στη χρήση, η επίσημη εκδοχή είναι πως το έγραψε για την Κάθυ, μια πρώην κοπέλα του, με την οποία είχε μια σύντομη σχέση. Το θέμα είναι ότι αυτό το τραγούδι αποτυπώνει μέσα σε λίγους στίχους τον ψυχικό πόνο του χρήστη, τη νοσηρή σχέση με τη μητέρα, τη χαμηλή αυτοεκτίμηση, την αδυναμία διαχείρισης της ματαίωσης και τα συναισθήματα της θλίψης, της πίκρας, της απόγνωσης που κυριαρχούν στο φαύλο κύκλο της εξάρτησης.

Θα μπορούσαμε να ορίσουμε την εξάρτηση ως την απώλεια της ελευθερίας του ατόμου απέναντι στο αντικείμενο της εξάρτησής του (ψυχοδραστικές ουσίες, τζόγος, διαδίκτυο, τροφή κ.λπ). Πρόκειται για ένα κοινωνικό φαινόμενο, έκφραση της κρίσης της κοινωνίας και του πολιτισμού, μια κρίση, που, διαμέσου της οικογένειας που δυσλειτουργεί, αποτυπώνεται με τον πιο δραματικό τρόπο στον πολύ ευάλωτο, γεμάτο εσωτερικά κενά, ψυχισμό αυτού του ατόμου, το οποίο, κατά τη συνάντησή του με το αντικείμενο της εξάρτησής του, βιώνει το απόλυτο αδιέξοδο. Ως διαδικασία η εξάρτηση, συνυφασμένη με άφατο ψυχικό πόνο, αποτελεί μια ακραία μορφή αποξένωσης του ατόμου από τους άλλους και από τον ίδιο τον εαυτό του, καταδικασμένο πλέον να ζει μέσα στη μοναξιά και τη δυστυχία, στο έλεος του τυραννικού καταναγκασμού της εξάρτησής του.

Ο ΣΠΟΡΟΣ ΤΟΥ ΚΑΚΟΥ
      Ζούμε αναμφισβήτητα σε μια εποχή που τα ακραία κοινωνικά φαινόμενα συνιστούν μια καθημερινή πραγματικότητα. Η παραβατικότητα, οι αντικοινωνικές συμπεριφορές, η παρανομία ενισχύονται και ταυτόχρονα αρχίζει να κυριαρχεί μια διάθεση διαχείρισης και όχι αντιμετώπισης των προαναφερθέντων προβλημάτων. Το συγκροτημένο κράτος και η επιστημονική κοινότητα φαίνεται να συγκλίνουν σε μια λογική μείωσης της βλάβης αντί της αντιμετώπισης των αιτιών που δημιουργούν τέτοια φαινόμενα και της έγκαιρης παρέμβασης προτού εμφανιστεί το «τραύμα» δηλαδή της πρόληψής τους.

      Το πρόβλημα των εξαρτήσεων, το οποίο εντάσσεται στο γενικότερο φαινόμενο της κοινωνικής βιαιότητας, έχει αποκτήσει από καιρό επικίνδυνες διαστάσεις και στη χώρα μας. Ο αριθμός νέων χρηστών αυξάνει ενώ ταυτόχρονα πολλαπλασιάζονται οι μορφές των εξαρτήσεων. Σε μια κοινωνία ανθρώπων, η οποία χαρακτηρίζεται από απαξιωτικές τάσεις, έλλειψη οραμάτων και ιδανικών, μειωμένη αξιοπιστία των πολιτικών κινημάτων, παντοδυναμία του χρήματος, διαφήμιση της πολυφαρμακίας, δημιουργούνται όλες οι προϋποθέσεις που ενισχύουν την επικινδυνότητα του φαινομένου. Η ανθρωπότητα κατά καιρούς αντιμετώπισε διάφορες μορφές κρίσης.

       Σήμερα που η οικονομική κρίση στην Ελλάδα είναι μια εδραιωμένη πραγματικότητα, γνωρίζουμε ότι έχει εξελιχθεί σε κοινωνική κρίση, την οποία απορροφά η οικογένεια, για να καταλήξει στα πιο ευάλωτα μέλη της, στα παιδιά. Η κοινωνική κρίση έχει προκαλέσει διάρρηξη του κοινωνικού ιστού και αφορά τις ηθικές αξίες, την εσωτερική ελευθερία και την πνευματική ανεξαρτησία των μελών της οικογένειας και της κοινωνίας.

       Έρχεται λοιπόν η εξάρτηση, σαν μία ορατή εκδήλωση ως σύμπτωμα μιας κοινωνικής, οικογενειακής και ατομικής δυσλειτουργίας, μιας δυσλειτουργίας,  που επηρεάζει τη ζωή και την εξέλιξη όχι μόνο των εξαρτημένων, αλλά  και όσων βιώνουν, μοιράζονται ή συμμετέχουν στη ζωή που αυτοί επέλεξαν να κάνουν.

Τί είναι λοιπόν αυτό που οδηγεί το άτομο από τη χρήση στην εξάρτηση;

      Οι  τεράστιες  κοινωνικές , οικονομικές  και  πολιτισμικές  ανακατατάξεις  των  δύο  τελευταίων  δεκαετιών , επηρέασαν  βαθύτατα  τις  κοινωνικές  δομές, αύξησαν  τον  αριθμό  και  την  πολυπλοκότητα  των  κοινωνικών  προβλημάτων  (οικονομική  κρίση ,ανεργία, εγκληματικότητα) κι  εγκαθίδρυσαν στον άνθρωπο, ένα  πνεύμα  υπερκαταναλωτισμού, ατομικισμού, οδηγώντας  τον κατά συνέπεια σε  ακραίες  μορφές  αλλοτρίωσης  και  σε  απέραντη  μοναξιά.

     Σε ατομικό επίπεδο  η  εξάρτηση ως «ψευτολύση», έρχεται  να  καλύψει  θεμελιακά  ελλείμματα  στον  ψυχισμό  του  ανθρώπου  και  να  ανακουφίσει  τον  απέραντο  ψυχικό  πόνο  που  αισθάνεται ,ζώντας  μέσα  σε  μια  κοινωνία  χωρίς  αξίες , ιδανικά  και  στόχους , χωρίς  επικοινωνία  με το συνάνθρωπο. 

        Παραφράζοντας  τον  Olivestein, «η  εξάρτηση είναι το προϊόν της συνάντησης ενός εξαρτητικού αντικειμένου (ουσία, τζόγος, διαδίκτυο κ.λ.π) με μία συγκεκριμένη, ελλειμματική   προσωπικότητα  σε μία δεδομένη κοινωνικοπολιτισμική στιγμή.»  Η εξάρτηση γίνεται διέξοδος σε ορισμένα άτομα, τα οποία ζώντας σε ένα ιδιαίτερα προβληματικό για αυτά περιβάλλον, αντιμετωπίζουν τη συγκεκριμένη στιγμή, μεγάλες κοινωνικές και ψυχολογικές δυσκολίες. Κάθε εξαρτημένος είναι μια ιδιαίτερη περίπτωση.    Ειδικότερα  σε κάποιους  έφηβους,  η  χρήση  ουσιών, η εξάρτηση από το διαδίκτυο, η εκδήλωση παραβατικών συμπεριφορών  δεν είναι παρά εκφράσεις  της δυσκολίας τους στην αντιμετώπιση  των  ματαιώσεων, στη  διαχείριση  των  συγκρούσεων  που  προκύπτουν  από τις   βιολογικές  και  συναισθηματικές  αλλαγές  που  υφίστανται,  από  το  άγχος  και  τη  σύγχυση  που  γεννά σε αυτούς, η  ανάγκη  συνδιαλλαγής  και  διαπραγμάτευσης  με  γονείς  και  συνομηλίκους, καθώς και  η  αγωνιώδης  αναζήτηση  της  ταυτότητάς  τους.

      Οι στοιχειώδεις ελλείψεις σε συναισθηματικό, διαπροσωπικό και κοινωνικών δεξιοτήτων επίπεδο, σε συνδυασμό με ένα ανεπαρκές  εκπαιδευτικό σύστημα, το οποίο εστιάζεται στο γνωστικό μοντέλο εκπαίδευσης σύμφωνα με τις απαιτήσεις της σύγχρονης τεχνοκρατικής κοινωνίας, του σκληρού ανταγωνισμού και της εξειδίκευσης, είναι παράγοντες που συμβάλλουν στη ρήξη της συνέχειας της ψυχοσυναισθηματικής εξέλιξης του εφήβου. Αυτές οι αιτίες δημιουργούν προβλήματα στην επικοινωνία, μειώνουν την αυτοεκτίμηση, δομούν ένα ψυχισμό χωρίς τη διαλεκτική των αντιπαραθέσεων και οδηγούν το άτομο σε μια κοινωνική ζωή χωρίς νόημα, από την οποία αναζητούν απεγνωσμένα διέξοδο μέσω των ουσιών ή άλλων εξαρτητικών συμπεριφορών. Στις μέρες μας έρχεται να προστεθεί το βαρύ φορτίο της οικονομικής και κοινωνικής κρίσης  με παραμέτρους και διαστάσεις που επηρεάζουν βαθύτατα τις τοπικές κοινωνίες. Προβλήματα όπως η φτώχεια, η ανεργία ,η οικονομική και κοινωνική εξαθλίωση, η ανασφάλεια, ο θυμός έχουν αυξήσει τον αριθμό των αιτημάτων βοήθειας στις δομές κοινωνικής πρόνοιας, τόσο όσον αφορά τη χρήση όσο και την ψυχική υγεία.

Η ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΤΗΣ ΠΡΟΛΗΨΗΣ

 Η εξάρτηση με βάση την ιατροκεντρική προσέγγιση είναι νόσος. Με βάση όμως τη σύγχρονη φιλοσοφία της πρόληψης και της θεραπείας, το πρόβλημα των εξαρτήσεων είναι ένα σύμπλοκο βιοψυχοκοινωνικό φαινόμενο. Έτσι βλέπουμε ότι η εξάρτηση από ουσίες παράνομες και νόμιμες, η διαταραγμένη σχέση με τη διατροφή (ανορεξία, βουλιμία), προβλήματα σωματικής και ψυχικής υγείας, AIDS, η σχέση με το άλλο φύλο, οι παραπτωματικές και αντικοινωνικές εκδηλώσεις, οι αυτοκαταστροφικές συμπεριφορές και άλλα φαινόμενα δεν είναι άσχετα μεταξύ τους Οι ίδιες αιτίες μπορεί να οδηγούν σε ποικίλες δυσλειτουργικές συνέπειες. Η φιλοσοφία της πρόληψης μαζί με τα αίτια της εξάρτησης, ταυτόχρονα αντιμετωπίζει και τα άλλα κοινωνικά προβλήματα.

Πρωταρχικός στόχος είναι η αντιμετώπιση του ανθρώπου ως ολότητα, βιοψυχοκοινωνική οντότητα και κατά συνέπεια η σωματική, ψυχική, πνευματική και κοινωνική ανάπτυξή του. Η αξιοποίηση της αρχής ότι το όλο είναι μεγαλύτερο από το άθροισμα των μερών και της αρχής της αλληλεξάρτησης, οδηγεί στην αποφυγή του ανταγωνισμού και στην εξοικονόμηση δυνάμεων. Δίνεται έμφαση στην εκπαίδευση των γονιών προς απόκτηση επικοινωνιακών δεξιοτήτων, στην κοινωνικοποίησης των παιδιών μέσα από συμμετοχή σε ομάδες, στο σχηματισμό κοινωνικών δικτύων ώστε να καταπολεμηθεί ο ατομισμός, ο εγωκεντρισμός, η αλλοτρίωση που οδηγούν στην περιθωριοποίηση, στην απομόνωση κι εντέλει στην εξάρτηση.

Η εποχή μας απαιτεί να δίνεται έμφαση στις θετικές δυνατότητες, στις προσπάθειες και κατακτήσεις των ατόμων και των και όχι στην ενασχόληση με τις παρεκκλίσεις και αδυναμίες τους. Δεν εστιάζω στο «τι δεν πήγε καλά» αλλά στο «τι μπορεί να πάει καλύτερα».

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:

1.«Πρόληψη. Πιλοτικά Προγράμματα Πρόληψης-Εκπαίδευσης» ΟΚΑΝΑ-Αθήνα-Απρίλιος 1996

2.«Ταπείνωση και ντροπή: Γυναίκες Τοξικομανείς» Κατερίνα Μάτσα Εκδ.Άγρα- Αθήνα2006

3.«Εξαρτήσεις και Θεραπευτικές Κοινότητες» Χ.Πουλόπουλος Εκδ. Ελληνικά Γράμματα-Αθήνα 2005

4.«Ψάξαμε ανθρώπους και βρήκαμε σκιές» Κατερίνα Μάτσα-Εκδόσεις Άγρα-Αθήνα 2001

5.« Mon enfant et la drogue » Rene Blind et Michael Pool Jouvence 2011

6.«Τα ναρκωτικά» Γ.Α Λιάππας-Εκδόσεις Πατάκη- Αθήνα 1999

7.«Τοξικοεξάρτηση και προσωπικότητα» J.Bergeret –Εκδόσεις Ελληνικά Γράμματα-Αθήνα 1999

Θέλοντας να κλείσω με τον ίδιο τρόπο που ξεκίνησα, παραθέτω ένα ποίημα της ζωγράφου και ποιήτριας Γιόλας Αναγνωστοπούλου, της γυναίκας που υπήρξε ο μεγάλος έρωτας του Παύλου Σιδηρόπουλου, της κατά πολλούς «καταραμένης» επειδή κατηγορήθηκε πως τον παρέσυρε μαζί της στον εφιαλτικό κόσμο της χρήσης:

«Είναι κάτι ατμόσφαιρες έτσι περίεργα κοφτερές, έτσι επικίνδυνα τραχιές από γυαλόχαρτο φτιαγμένες. Είναι τότε που περιμένεις και δεν έρχεται και από τα νεύρα που τεντώνονται σαν χορδές τόξου, μεταπηδάς σε μια κτηνώδη ηρεμία και μετά σκέφτεσαι σχέδια εκδίκησης και νιώθεις ότι αυτή η αναμονή σε καψουρεύει περισσότερο. Έτσι που λες, μια ζωή στο περίμενε. Περίμενε τον γκόμενο, περίμενε τα φράγκα, περίμενε την αναγνώριση, περίμενε το πράμα, περίμενε την έμπνευση, περίμενε τις συνθήκες, περίμενε τον θάνατο. Βαρέθηκα μ’ ακούς; ΒΑΡΕΘΗΚΑ. Βαρέθηκα την αναμονή που με σκοτώνει, βαρέθηκα τις συνθήκες που πάνε να γίνουνε και δεν γίνονται, βαρέθηκα τον κόσμο που μπαίνει ξαφνικά στο ταξίδι μου και το γαμάει, βαρέθηκα τις ανούσιες καταστάσεις με κοινό παρανομαστή τη μιζέρια, βαρέθηκα να παραμονεύω την ευχαρίστηση και το ατέλειωτο κυνηγητό για EXITANTS, βαρέθηκα να μην είμαι αλλά να προσαρμόζομαι στις ανάγκες για να μην χαθώ»

Εδώ θα ερχόταν ο Παύλος, αν είχε γλυτώσει και ζούσε, θα μας χτύπαγε στην πλάτη  και θα μας έλεγε με την αισθαντική φωνή του εκείνο που δεν πρόλαβε να πει και που γράφτηκε σαν τίτλος στον τελευταίο του δίσκο με κάποια ηχογραφημένα κομμάτια που πρόλαβε να κάνει πριν αφήσει την τελευταία του πνοή: «Άντε και καλή τύχη μάγκες!»

 Και θα το πίστευε.

                                                                    «Σίβυλλα»