#80 Μικρά της Ιστορίας ΧΙΧ: Ένα τραγούδι για τον θάνατο του Μουσολίνι

 

"Dongo"

Ένα ιδιότυπο ιταλικό παρτιζάνικο τραγούδι για το τέλος του Μουσολίνι

Πιάτσα Λορέτο. Δεξιά, τα πτώματα του Μουσολίνι και της Πετάτσι.

Άλλα "Μικρά της Ιστορίας" ΕΔΩ

Του «Ιδεογράφου»

Το "Ντόνγκο" (Dongo) γράφτηκε το 1945 από κάποιον Ιταλό αντάρτη που έμεινε ανώνυμος.  Όμως δεν είναι ένα κλασικό παρτιζάνικο τραγούδι. Είναι μια εξιστόρηση: της εκτέλεσης του Μουσολίνι, δοσμένης κάπως ουδέτερα, χωρίς να περιέχει τη συνήθη θεματολογία των τραγουδιών του είδους, πλην του αιτήματος για εκδίκηση (Sui tiranni alfin la vendetta sarà sempre tremenda quaggiù/Σε τελική ανάλυση η εκδίκηση στους τυράννους πάντα θα είναι φοβερή) με την οποία προειδοποιούν άλλωστε και  πολλά άλλα τραγούδια [1]. Πράγματι, ενώ τα παρτιζάνικα τραγούδια αναφέρονται συνήθως στην ηθική, στις κακουχίες, στις πολιτικές αντιλήψεις, στις ελπίδες και στα συναισθήματα των ανταρτών, τούτο διαφέρει. Δεν μοιάζει να είχε άλλη χρήση, παρά να διατηρήσει στη λαϊκή μνήμη μια σημαντική στιγμή του απελευθερωτικού αγώνα, την εκτέλεση του Μουσολίνι και της ερωμένης του Κλάρας Πετάτσι. Άλλωστε, μετά από λίγες μέρες ο πόλεμος τελείωσε. 

Ο Μουσολίνι και η Κλάρα Πετάτσι. 

Το τραγούδι απ'την άλλη, μεταφέρει με ιστορική ακρίβεια κάποιες λεπτομέρειες που ήταν δύσκολο, με τα μέσα επικοινωνίας που υπήρχαν τότε, να φτάσουν σε πολλά αυτιά και μάτια. Συνεπώς, θα μπορούσε να θεωρηθεί και σαν ανταπόκριση, με τη δημοσιογραφική έννοια, και τούτο ακριβώς το κάνει μοναδικό στο είδος του. Το "Ντόνγκο" παρέμεινε να τραγουδιέται στην ευρύτερη αγροτική περιοχή του Κόμο, δεν διαδόθηκε στην Ιταλία μέχρι και τη δεκαετία του '60, που συμπεριελήφθη σε ένα δίσκο με παρτιζάνικα τραγούδια. Οι στίχοι του σε κάποια σημεία είναι πρόχειροι, γιατί η αφήγηση είναι πολύ συμπυκνωμένη. 

Del fu Duce i giornali han narrato/Του νεκρού Ντούτσε διηγήθηκαν οι εφημερίδες la sua ultima disavventura/την τελευταία του άσχημη περιπέτεια che seguì alla fatal sua cattura/που ακολούθησε τη μοιραία του σύλληψη e il destin che su lui si compì./και τo πεπρωμένο που του έμελε

Come fu Mussolini arrestato,/όπως συνελήφθη ο Μουσολίνι custodito insieme a Claretta,/φρουρούμενος μαζί με την Κλαρέττα messo in una colona stanzetta/κλεισμένος σε ένα χωριατόσπιτο dove stette all'incirca due dì./έκατσε εκεί περίπου δυο μέρες

Buia e tetra era quella stanzetta,/Σκοτεινό και ευρύχωρο ήταν εκείνο το σπίτι ben guardata da due Partigiani/στενά επιτηρούμενο από δυο παρτιζάνους che la sorte avevan nelle mani/που στα χέρια τους κρατούσαν την μοίρα di chi fu la cagion d'ogni mal./αυτού που ήταν η αιτία για κάθε κακό

Lui fu messo insieme a Claretta/Τον βάλανε μαζί με την Κλαρέττα per goder tutto quel che doveva,/για να έχει όλα αυτά που έπρεπε per goder tutto quel che voleva/για να ευχαριστηθεί όλα αυτά που ήθελε dall'Italia il fratel suo carnal./απ' την Ιταλία ο ομογάλακτος αδερφός του.

[σ.σ. Οι παρτιζάνοι φέρθηκαν πολύ ανθρώπινα στις τελευταίες ώρες του δικτάτορα. Αυτό επιβεβαιώθηκε από όλες τις μαρτυρίες. Το κρέμασμα του πτώματος του, μετά την εκτέλεση, στην πιάτσα Λορέτο του Μιλάνου, μαζί με την Κλαρέττα Πετάτσι και τρεις φασίστες αξιωματούχους, ήταν μια απόφαση που αφενός αποσκοπούσε στην τρομοκράτηση των φασιστών που δεν κατέθεταν τα όπλα και αφετέρου ήταν εκδίκηση, διότι στην ίδια πλατεία οι φασίστες κρέμασαν ένα χρόνο πριν δεκαπέντε πατριώτες. Τόσοι ήταν και αυτοί που εκτελέστηκαν μαζί με τον Μουσολίνι. Ο τελευταίος στίχος δεν βγάζει νόημα και σε κάποιες εκδοχές έχει παραληφθεί όλη η στροφή.]

Nella stanza entrò il giustiziere./Στο δωμάτιο μπήκε ο εκτελεστής Mussolini vicino era al letto,/ο Μουσολίνι ήταν δίπλα στο κρεβάτι fuor dall'orbita gli occhi e nel petto/δεν τον κοίταξε στα μάτια και [φάνηκε] στον ώμο [του] un tremendo mortale terror./ένας τρομαχτικός φόβος

 [σ.σ. Ο εκτελεστής ήταν ο Βάλτερ Αουντίζιο, στέλεχος του Ιταλικού Κομμουνιστικού Κόμματος από πριν τον πόλεμο και μετέπειτα βουλευτής του, που πήρε την προσωπική εντολή από το αρχηγείο των παρτιζάνων να εκτελέσει τον Μουσολίνι]

Il tiranno portava un berretto/ο τύραννος φορούσε ένα μπερέ della fu guardia repubblichina/του πρώην στρατού του Σαλό e un cappotto color nocciolina,/και ένα καφέ αμπέχωνο era un uomo finito di già./ήταν ένας άντρας ήδη τελειωμένος.

Mussolini ascese al potere/Ο Μουσολίνι ήρθε στην εξουσία colla forza in quel di già lontano,/με τη βία, εκείνη την μακρινή πια ημέρα ma la forza di ogni italiano/αλλά η δύναμη του κάθε Ιταλού annientò quel crudele oppressor./εκμηδένισε τον σκληρό τύραννο

Nel vedere il patriota gli ha detto:/Βλέποντας τον πατριώτη τού είπε: "Cosa c'è che venite qui a fare"?/Τι είναι αυτό που ήρθατε εδώ να κάνετε; "Ambedue vogliam liberare,/Και τους δυο θέλουμε να απελευθερώσουμε [σ.σ. δύο ήταν αυτοί που στάλθηκαν να τον εκτελέσουν. Ο Αουντίζιο και ο βοηθός του Μικέλε Μορέττι. Λέγοντας "να απελευθερώσουμε" εννοούν τον δικτάτορα. Σύμφωνα με την μαρτυρία αργότερα του Αουντίζιο, αυτοί οι δυο είπαν στον Μουσολίνι ότι ήρθαν να τον ελευθερώσουν, όπως έκαναν οι Γερμανοί στο Γκραν Σάσσο στις 12 Σεπτεμβρίου 1943 (ο Μουσολίνι είχε ξανασυλληφθεί, την προηγούμενη φορά από τις φιλομοναρχικές δυνάμεις] sì davver questa è la libertà"./ναι πράγματι, αυτή είναι η ελευθερία

Mussolini da buon cavaliere,/ο Μουσολίνι ιπποτικά or quel luogo lui sta per lasciare, τώρα που αφήνει αυτό το μέρος precedenza alla donna vuol dare/προτεραιότητα στην κυρία θέλει να δώσει ma precederlo lei non lo vuol./μα να προηγηθεί αυτή, [εκείνη] δεν το θέλει

[σ.σ. εδώ το τραγούδι επιβεβαιώνει ότι ο Μουσολίνι πίστεψε πως πράγματι πήγαν να τον ελευθερώσουν και ξαναβρήκε την αυτοκυριαρχία του. Παραχώρησε μάλιστα προτεραιότητα στην ερωμένη του, βγαίνοντας από το σπίτι. Εντυπωσιακό εδώ είναι ότι ο παρτιζάνος που συνέθεσε το τραγούδι αποδίδει και έναν καλό λόγο για τον Μουσολίνι, ότι είχε δηλαδή κάποια στοιχεία ευγενείας πάνω του.] 

Detto ciò il giustiziere decise/Μετά απ'αυτό ο δήμιος αποφάσισε di colpire il tiranno e Claretta./να πυροβολήσει τον τύραννο και την Κλαρέττα [σ.σ αυτή είναι μια λεπτομέρεια που συζητήθηκε πολύ. Φαίνεται πως η εκτέλεση της Πετάτσι ήταν πρωτοβουλία του Αουντίζιο γιατί δεν του δόθηκε κάποια σχετική διαταγή. Γι αυτό λέει "ο εκτελεστής αποφάσισε..." [2]] Sui tiranni alfin la vendetta/Σε τελική ανάλυση η εκδίκηση στους τυράννους sarà sempre tremenda quaggiù./πάντα εδώ θα είναι φοβερή Sui tiranni alfin la vendetta sarà sempre tremenda quaggiù.

[σ.σ. Εκτελέστηκαν ταυτόχρονα, αλλά αυτό έγινε κατά λάθος. Χρησιμοποιήθηκε αυτόματο (και όχι απλό τουφέκι) το οποίο στόχευσε τον Μουσολίνι, όμως η Κλαρέττα που στεκόταν δίπλα στον τοίχο κουνήθηκε προς το μέρος του και έφαγε τις αδέσποτες. Μετά έδωσαν με περίστροφο τη χαριστική βολή και στους δυο. Η ιστορία είναι ότι το αυτόματο του Αουντίζιο έπαθε εμπλοκή πριν εκπυρσοκροτήσει και αυτός ζήτησε εκείνο του συνοδού του που ήταν διαφορετικού τύπου και δεν ήξερε φαίνεται να το χειρίζεται καλά.]

Οι παρτιζάνοι μπαίνουν στις πόλεις (στη φώτο στην Παβία)

Ο Μουσολίνι στις 25 Απρίλη του 1945, αμέσως μετά που η Επιτροπή Εθνικής Απελευθέρωσης (CLN, το συντονιστικό όργανο όλων των αντάρτικων ομάδων της Ιταλίας) διέταξε τη γενική εξέγερση σε όλη τη χώρα, επιχείρησε να διαφύγει μαζί με άλλους φασίστες με ένα καμιόνι από το Μιλάνο με κατεύθυνση στην (ουδέτερη) Ελβετία. Στην πορεία ενώθηκε με μια γερμανική αυτοκινητοπομπή. Σύμφωνα με άλλους ιστορικούς, πήγαινε στο Κόμο ελπίζοντας να παραδοθεί στους Συμμάχους. Και στις δυο περιπτώσεις, δεν ήθελε να πέσει στα χέρια των παρτιζάνων. Ήταν μεταμφιεσμένος δε με γερμανική στολή και συνοδευόταν από Γερμανούς στρατιώτες. 

Η τελευταία φωτογραφία του Ντούτσε, πριν τον φυγαδεύσουν οι Ναζί

Σε ένα μπλόκο των παρτιζάνων στην πόλη Ντόνγκο, κοντά στην λίμνη του Κόμο, συνελήφθησαν όλοι και ο μεταμφιεσμένος Μουσολίνι αναγνωρίστηκε μετά από λίγη ώρα από τον πολιτικό κομισσάριο της "52ης ταξιαρχίας Γκαριμπάλντι" Ουρμπάνο Λατσάρο. Ο Μουσολίνι, η Πετάτσι και δεκάδες άλλοι φασίστες αξιωματούχοι οδηγήθηκαν στο Ντόνγκο σε ένα σπίτι μιας οικογένειας που στο παρελθόν έδινε καταφύγιο στους κομμουνιστές αντάρτες.  Εκεί ανέμεναν την τύχη τους. Στη γύρω περιοχή οι μάχες συνεχίζονταν. Έτσι, την ίδια κιόλας μέρα, στις 27 Απρίλη 1945, η CLN έστειλε τηλεφωνικά τη διαταγή εκτέλεσης. Το επόμενο πρωΐ όλα είχαν τελειώσει. Η βιασύνη αυτή είχε εξήγηση: θα τελείωνε έτσι άμεσα ο πόλεμος, αφού οι φασίστες θα έχαναν τον ηγέτη τους και σύμβολό τους, και δεν θα διακινδύνευαν να απελευθερωθεί πάλι από τους Γερμανούς ή από δικούς του, όπως έγινε στο Γκραν Σάσσο το 1943 [3]. Σε συμβολικό επίπεδο, το τέλος του φασισμού έπρεπε να δοθεί από τους παρτιζάνους και τον ιταλικό λαό. Οι Αμερικάνοι αντιθέτως, με ραδιοφωνικό τους μήνυμα ζήτησαν να τους παραδοθεί ο Ντούτσε άμεσα. Οι κομμουνιστές, οι σοσιαλιστές [4] και άλλοι πατριώτες αποφάσισαν να τον εκτελέσουν χωρίς διατυπώσεις, πριν γίνει κανένα "ατύχημα". Οι φήμες που κυκλοφορούσαν σε όλην την Ιταλία, ότι ο Μουσολίνι τα είχε βρει με τους Εγγλέζους (και γι αυτό κατευθυνόταν στην Ελβετία), είχαν δημιουργήσει μεγάλο προβληματισμό στην ηγεσία των ανταρτών. Η νέα Ιταλία δεν μπορούσε να οικοδομηθεί με τον Ντούτσε ζωντανό, ούτε καν στην φυλακή. Τον επόμενο χρόνο θα εξοριζόταν και ο βασιλιάς μαζί με όλη την οικογένειά του.

Το τραγούδι: https://www.youtube.com/watch?v=nun8N0KUXoM

Σημειώσεις:
[1]: Για παράδειγμα, το γνωστό "Fischia il Vento": dura vendetta verra dal partigian/σκληρή εκδίκηση θα φέρει ο παρτιζάνος, ή το "Brigata Garibaldi": al traditor fascista ce la faremo pagare/ο προδότης φασίστας θα πληρώσει.

[2]: Ο αρχικαπετάνιος της 52ης Ταξιαρχίας Γκαριμπάλντι, ο Μπελίνι ντέλλε Στέλλε διαμαρτυρήθηκε στον Αουντίζιο λέγοντας του "μα αυτή δεν φταίει σε τίποτα". Ο Αουντίζιο απάντησε "Ήταν η σύμβουλος του Μουσολίνι και τον ενέπνεε όλα αυτά τα χρόνια. Είναι υπεύθυνη όσο κι αυτός". Και πρόσθεσε "Δεν την καταδίκασα εγώ, είναι ήδη καταδικασμένη (σ.σ. από τον λαό)". Πάντως και το πτώμα της Πετάτσι κρεμάστηκε από τους πολίτες του Μιλάνου δίπλα σ' αυτό του Μουσολίνι. Ήταν εξίσου μισητή. (πηγή: Indro Montanelli:"L'Italia  dell' Novecento/σελ. 288/Ed.Rizzoli 1998)

[3]: Στις 12 Σεπτεμβρίου 1943 οι Γερμανοί αλεξιπτωτιστές εκτέλεσαν μια παράτολμη επιχείρηση για την απελευθέρωση του Μουσολίνι από το ξενοδοχείο που κρατούνταν σε μεγάλο υψόμετρο. Η επιχείρηση διατάχτηκε από τον ίδιο το Χίτλερ και ήταν επιτυχημένη, καθώς οι καραμπινιέροι που φρουρούσαν τον δικτάτορα δεν προέβαλαν ουσιαστική αντίσταση. Ο Μουσολίνι φυγαδεύτηκε στη Γερμανία και επέστρεψε αργότερα στην Ιταλία για να ηγηθεί των φιλοναζιστικών δυνάμεων που συγκρότησαν την περίφημη "Ρεπούμπλικα του Σαλό" (Σαλό λεγόταν η πόλη-διοικητικό κέντρο των φασιστών)

[4]: Οι ιστορικοί συγκλίνουν ότι τη διαταγή εκτέλεσης έδωσε τηλεφωνικά ο Σάντρο Περτίνι, σοσιαλιστής, μετέπειτα Πρόεδρος της Δημοκρατίας (1978-1985), ο οποίος προηγουμένως, στις 25 Απρίλη συναντήθηκε στην Αρχιεπισκοπή του Μιλάνου με τον Μουσολίνι προτείνοντας του να παραδοθεί. Αυτός μαζί με τον Λουίτζι Λόνγκο, κορυφαίο στέλεχος του ΙΚΚ, και τον Λέο Βαλιάνι (κεντρώος) ήταν οι επικεφαλής της CLN. Ο Λόνγκο δήλωσε για την βιασύνη της απόφασης: "Αν δεν τον είχαμε εκτελέσει, θα ήταν δυο ώρες μετά στα χέρια των Αμερικάνων και θα ζούσε σήμερα με σύνταξη πρώην πρωθυπουργού".