"Η πίπα του Στάλιν και άλλα (αντι)σοβιετικά ανέκδοτα", Του Γιώργου Τσακνιά (επιμ.)
Του "Ιδεογράφου"
Τον Δεκέμβρη του 1934, σχεδόν δυο χρόνια μετά την άνοδο των χιτλερικών στην εξουσία και τον συνεπακόλουθο φόβο στη Σοβιετική Ένωση ότι ο πόλεμος προετοιμάζεται και δεν θα αργήσει, δολοφονείται από έναν τροτσκιστή ο Σεργκέι Κίρωφ. Ο Κίρωφ ήταν ηγετικό στέλεχος των μπολσεβίκων και επικεφαλής της κομματικής οργάνωσης του Λένινγκραντ. Η συγκεκριμένη δολοφονία (υπήρχαν και πολλές άλλες, όχι μόνο από τροτσκιστές, αλλά και από πρώην τσαρικούς κλπ) ήταν η σταγόνα που ξεχείλισε το ποτήρι. Αλλά και κάτι περισσότερο: Με τον εσωκομματικό αγώνα να μαίνεται στους κόλπους του κόμματος και την πλειοψηφούσα πτέρυγα της οποίας ηγούνταν ο Στάλιν να σημειώνει την μια πολιτική νίκη μετά την άλλη (τα λεγόμενα πενταετή πλάνα που άλλαξαν ριζικά την παραγωγική βάση της Σοβιετικής Ένωσης), έφτανε η ώρα για το οριστικό ξεκαθάρισμα των λογαριασμών με αυτούς που υπονόμευαν ή και σαμποτάριζαν ανοικτά την οικοδόμηση του σοσιαλισμού, όπως την είχε επεξεργαστεί η πλειοψηφία των μπολσεβίκων.
Εξαπολύθηκε μια άνευ προηγουμένου καταστολή και τρομοκρατία από την μεριά των κρατικών μηχανισμών (ακόμα και εναντίον των ίδιων των μηχανισμών), σε τέτοια έκταση και αποτελεσματικότητα που ειπώθηκε εκ των υστέρων (χωρίς να υπάρχει κανένα αποδεικτικό στοιχείο) μέχρι και ότι ο Στάλιν έστησε τη δολοφονία για να ξεκαθαρίσει το κόμμα. Σίγουρα πάντως, ένας από αυτούς που πλήρωσε για την δολοφονία του Κίρωφ ήταν ο επικεφαλής της ΕνΚαΒεΝτέ (πρόδρομος της ΚαΓκεΜπέ) Γκένριχ Γιάγκοντα, ο οποίος χρεώθηκε ολιγωρία και ανικανότητα να εντοπίσει εγκαίρως τις συνομωσίες των τροτσκιστών. Τον διαδέχτηκε στις 25/9/1936 ο Νικολάι Γιεζώφ, η περίοδος του οποίου ονομάστηκε "Γιεζωφτσίνα", όπου έγιναν οι τεράστιας έκτασης εκκαθαρίσεις. Οι αντιθέσεις εντός της σοβιετικής κοινωνίας εξερράγησαν, θα έλεγε κανείς.
Εκκαθαρίσεις σε τέτοια έκταση λοιπόν, που πολύ σύντομα, από ένα σημείο και μετά, πήραν την μορφή κυνηγιού μαγισσών. Καταστολή κατά δικαίων και αδίκων, ξερά και χλωρά, μια κατάσταση που έδειχνε εκτός ελέγχου. Ξεκίνησε μια ειδική περίοδος που έληξε ουσιαστικά λίγο πριν ξεκινήσει ο Β' Παγκόσμιος Πόλεμος, και έμελλε να καθορίσει σε σημαντικό βαθμό την μετέπειτα πορεία των πραγμάτων. Η ελευθεριακότητα, απ' την άλλη, που επικρατούσε μέχρι το 1934 κόπηκε μαχαίρι, μπροστά σε έναν γιακωβινισμό που σαν να αναστήθηκε αυτούσιος μετά τη Γαλλική Επανάσταση.
Σύμφωνα με τα -μόνα πραγματικά- στοιχεία από τα αρχεία του σοβιετικού κράτους, τα οποία ανοίχτηκαν για τους ερευνητές της ιστορίας το 1991, από το 1935 ως το 1941 συνελήφθησαν 1.920.000 άνθρωποι (ντόπιοι και ξένοι) σε σύνολο εκατόν εβδομήντα περίπου εκατομμυρίων που διέμεναν στην χώρα (περίπου 1 στους 100), νούμερο πολύ μεγάλο (σαν να λέμε 125.000 έλληνες στην Ελλάδα). Από αυτούς 690.000 εκτελέστηκαν- μια ασύλληπτη αναλογία- με την τεράστια μάζα των εκτελεσθέντων να είναι εξωκομματικά στελέχη της αγροτικής υπαίθρου, οι ιδιοκτήτες αγροτικών εκτάσεων (οι λεγόμενοι κουλάκοι) με την κατηγορία του σαμποτάζ, συνωμοσίας, κλπ. Πέραν της πολιτικής κατεύθυνσης της κολλεκτιβοποίησης, η σοβιετική εξουσία είχε "γράψει κάσα" με την συγκεκριμένη κοινωνική τάξη από τον καιρό του Λιμού της Ουκρανίας, όπου οι κουλάκοι έκρυψαν ή σταμάτησαν την παραγωγή, για να πιέσουν την κυβέρνηση να τους ικανοποιήσει τα αιτήματα (οικονομικά, σε σχέση με τις τιμές του σιταριού, και κοινωνικά, ενάντια στην κολεκτιβοποίηση των καλλιεργιών, η οποία ήταν υπό εξέλιξη).
 |
| Κατάσχεση από μέλη της Κομσομόλ κρυμμένων σιτηρών |
Άλλοι 160.000 πέθαναν στο ίδιο διάστημα στα καταναγκαστικά έργα (γκούλαγκ), μόνο που στον αριθμό υπήρχαν και πάρα πολλοί ποινικοί κρατούμενοι. Όμως η ΕνΚαΒεΝτέ εκτός από συλληφθέντες, καταδικασθέντες και εκτελεσθέντες ή εκτοπισμένους κατέγραφε στις ανακρίσεις και άλλα πράγματα, όπως τα ανέκδοτα που λέγονταν. Τα οποία ήταν και πάρα πολλά. Το ίδιο έκαναν και οι αμερικάνοι για τους ρώσσους εμιγκρέδες σε επιτροπές που είχε συστήσει η αντικατασκοπία τους. Αυτό είναι και το αντικείμενο του βιβλίου "Η πίπα του Στάλιν και άλλα (αντι)σοβιετικά ανέκδοτα", εκδ. Κίχλη, σε επιμέλεια του Γιώργου Τσιακνιά.
Ο επιμελητής κάνει μια μεγάλη ιστορική αναδρομή στην εισαγωγή του βιβλίου, και προσπαθεί να δώσει ένα πλαίσιο (όχι πολύ ακριβές, μάλλον πρόχειρο) μέσα στο δημιουργήθηκαν αυτά τα ανέκδοτα. Στη συνέχεια παρουσιάζει κάποια από αυτά. Τα περισσότερα αφορούν την περίοδο μετά το θάνατο του Στάλιν και κυρίως τις ανατολικοευρωπαϊκές χώρες (πλην Γιουγκοσλαβίας και Αλβανίας). Σε αυτά τα ανέκδοτα βλέπουμε ξεκάθαρα πως έβλεπε (προφανώς) αρκετός κόσμος τις μεταπολεμικές κυβερνήσεις του (γραφειοκρατία, αναποτελεσματικότητα, ελλείψεις στην παραγωγή, στενή εποπτεία από την αστυνομία, υποταγή στις ντιρεκτίβες των σοβιετικών συμμάχων), στοιχεία που αναμφίβολα οδήγησαν στην κατάρρευση των καθεστώτων του λεγόμενου "υπαρκτού σοσιαλισμού". Φυσικά, δεν αποτελούν μια συνολική θεώρηση των πραγμάτων, διότι δεν έχουν (και πως θα μπορούσαν ως ανέκδοτα) στη θεματολογία τους και τα επιτεύγματα. Όμως δείχνουν μια κάποια εικόνα. Ένα από αυτά το είδαμε στην ταινία "Οι Ζωές των Άλλων", με τον ήλιο που δήθεν συνομιλεί με τον ηγέτη της Ανατολικής Γερμανίας Έριχ Χόνεκερ. Κάποια είναι αντιπολιτευτικά ανοικτά και άλλα σαρκάζουν με μεγάλο πνεύμα, όπως το παρακάτω:
------------------------------
Μια αντιπροσωπεία δυτικών κομμουνιστών επισκέπτεται ένα σχολείο της Σοβιετικής Ένωσης. Η δασκάλα ερμηνεύει στα παιδιά να απαντάνε σε ό,τι τα ρωτάνε ότι στη Σοβιετική Ένωση όλα είναι τα καλύτερα του κόσμου. Έρχονται λοιπόν αυτοί και ρωτάνε τα παιδιά:
-"Σας αρέσει το σχολείο σας;"
-"Τα σχολεία της Σοβιετικής Ένωσης είναι τα καλύτερα του κόσμου", λένε αυτά με μια φωνή.
-"Τα παιχνίδια σας";
-"Τα παιχνίδια της Σοβιετικής Ένωσης είναι τα καλύτερα του κόσμου"!
-"Και το φαγητό, σας ικανοποιεί";
-"Το φαγητό στη Σοβιετική Ένωση είναι το καλύτερο του κόσμου!", απαντούν και τότε ένα παιδάκι βάζει τα κλάμματα και φεύγει τρέχοντας. Πάει η δασκάλα του να το βρει και το ρωτάει: "Γιατί κλαις Μίσα; Τι έπαθες ξαφνικά;" Κι απαντάει αυτό: "κυρία θέλω να πάω στη Σοβιετική Ένωση".
------------------------------
Τα ανέκδοτα που επιλέχτηκαν από την συγκεκριμένη περίοδο του Στάλιν (των Μεγάλων Διώξεων), έχουν όλα σχεδόν ως θέμα τις διώξεις και το κλίμα φόβου. Μεταξύ αυτών, και το αγαπημένο ανέκδοτο, κατά τον επιμελητή της έκδοσης, του Στάλιν, αυτό που έδωσε και τον τίτλο της συλλογής: "Η πίπα του Στάλιν":
------------------------------
Ο Στάλιν δέχεται στο γραφείο του μια αντιπροσωπεία βιομηχανικών εργατών από τα Ουράλια. Κουβεντιάζουν και μόλις αυτοί φεύγουν, ψάχνει την πίπα του να καπνίσει. Πουθενά η πίπα. "Λαυρέντι", φωνάζει στον Μπέρια (επικεφαλής της KGB), "δεν βρίσκω την πίπα μου, και φύγανε οι εργάτες". Ο Μπέρια αμέσως τρέχει να προλάβει την αντιπροσωπεία. Ο Στάλιν εν τω μεταξύ ψάχνει πιο καλά στο γραφείο του και τη βρίσκει σε ένα συρτάρι, κάτω από κάτι χαρτιά. Παίρνει τηλέφωνο στον Μπέρια και του λέει ότι την βρήκε, κάτω από κάτι χαρτιά ήταν, άκυρη η ανησυχία. Και ο Μπέρια του απαντάει:
-"Α ναι; Γιατί εδώ έχουν ήδη ομολογήσει."
------------------------------
Το ανέκδοτο αυτό ήταν ένα ξεκάθαρο σχόλιο για τις Δίκες της Μόσχας, και το πως ο σοβιετικός λαός σχολίασε τις ομολογίες, ένα μοναδικό παγκοσμίως φαινόμενο σε δίκες για την έκταση που πήρε, άσχετα αν το θέμα είναι εξαιρετικά πολύπλευρο.
Στο βιβλίο κινούν το ενδιαφέρον τόσο η εισαγωγή (ειδικά για τα εφιαλτικά χρόνια των μεγάλων διώξεων του 1935-1938) όσο και τα ανέκδοτα- 162 στο σύνολο. Όμως υπάρχουν ελλείψεις στη δουλειά του, από πλευράς μεθοδολογίας- αν παραβλέψουμε και κάποιες χοντρές ιστορικές ανακρίβειες στην εισαγωγή: Δεν αναφέρονται χρονολογίες (τουλάχιστον) καταγραφής του κάθε ανεκδότου, καθώς και η πηγή, Η ομαδοποίηση είναι στοιχειώδης. Ενδιαφέρον επίσης είναι ότι κάποια από αυτά, τρομερά καυστικά, προέρχονταν από το ίδιο το κρατικό ραδιόφωνο και μάλιστα αναμεταδίδονταν και στις υπόλοιπες ανατολικές χώρες, από το Ράδιο Ερεβάν (της Αρμενίας). Το τελευταίο, δεν το ανέφερε. Απλά παρέθεσε τα ανέκδοτα. Όμως έχει τη σημασία του, καθώς τα τελευταία χρόνια της "περεστρόικας" το ίδιο το ΚΚΣΕ έκανε συστηματική προπαγάνδα κατά του εαυτού του.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου