#39 Βιβλίο: "Τα Αστέρια του Σιντί Μουμέν"

 

Τα Αστέρια του Σιντί Μουμέν

Σημειώσεις πάνω στο βιβλίο του Μαχί Μπινμπίν

Του 《Ιδεογράφου》

[...] Τότε υποφέρω σιωπηλά και προσπαθώ να συγκρατήσω την έφοδο των δαιμόνων μου. Συχνά συλλογίζομαι ότι η ανικανότητα να παρέμβω για να αλλάξω τα πράγματα είναι η ίδια η Κόλαση, γιατί δεν έπαψα να βασανίζομαι από την ημέρα του θανάτου μου. Ο Αμπού Ζουμπέιρ μάς κοροΐδεψε όταν μας υποσχέθηκε άμεση πρόσβαση στον Παράδεισο. Έλεγε ότι το μερτικό μας στη φωτιά της Κόλασης το είχαμε ήδη υποστεί στο Σιντί Μουμέν κι έτσι τίποτα χειρότερο δεν μπορούσε να μας συμβεί. [...]

Το θέμα της στρατολόγησης μουσουλμάνων νέων από τους τζιχαντιστές, με σκοπό να αποτελέσουν ανθρώπινες βόμβες σε τρομοκρατικά κτυπήματα, ή εν πάση περιπτώσει να κάνουν κάποια επίθεση αυτοκτονίας, είναι δύσκολο να προσεγγιστεί από κάποιον που δεν ζει στις κοινωνίες που αυτή πραγματοποιείται. Οι περισσότερες αναλύσεις αρκούνται σε παρατηρήσεις (πχ η στρατολόγηση γίνεται στα γκέττο, στις φυλακές, γενικά στο περιθώριο του λεγόμενου πολιτισμένου τρόπου ζωής) ή σε αυτονόητες διαπιστώσεις (πχ γίνεται πλύση εγκεφάλου με ακραίο θρησκευτικό περιεχόμενο).


Μια σειρά από εύλογα ερωτήματα πάνω σ' αυτές αποσιωπούνται. Και είναι λογικό, όταν μιλάμε για αναλυτές που υπερασπίζονται την επίσημη κρατική πολιτική της χώρας τους, διότι όλα τα μεγάλα δυτικά κράτη, περισσότερο ή λιγότερο, έχουν χρηματοδοτήσει, σύμφωνα με αξιόπιστα δημοσιεύματα που βγαίνουν συνεχώς στη φόρα, έμμεσα ή άμεσα τους ισλαμιστές τρομοκράτες για πολιτικούς σκοπούς. Για παράδειγμα, με σκοπό να χρησιμοποιηθούν στις ανατροπές των καθεστώτων Καντάφι και Άσαντ. Επίσης, γιατί και οι ίδιοι οι αναλυτές δεν έχουν ιδέα για την κατάσταση που επικρατεί στα γκέττο. Πόσο μάλλον αυτών που βρίσκονται στις περιφέρειες των αραβικών πόλεων, απ' όπου στρατολογούνται οι περισσότεροι και όπου οι πολύνεκρες επιθέσεις είναι συχνότερες-όχι όμως και συγκλονιστικότερες για τη δυτική ειδησεογραφία. Δεν υπάρχουν "ζε σουί κάτι" εκεί. Η δαιμονοποίηση και ο κοινωνικός αποκλεισμός έχουν δημιουργήσει ρατσιστικά στερεότυπα και στεγανά, αντίστοιχα, που δεν επιτρέπουν να μελετηθούν οι πραγματικές αιτίες του φαινομένου. Διότι θα βρούν μπροστά τους, μεταξύ άλλων, και τις ειδικές νομοθεσίες που ολοένα και περισσότερο εισάγονται στα πολιτικά συστήματα της Δύσης. 

Αποσιωπάται η πολιτική που καταδίκασε στην απόλυτη ένδεια τους ανθρώπους που δέχονται να αυτοκτονήσουν σκοτώνοντας πολλαπλάσιους "άπιστους". Μπορεί οι στόχοι τελικά να είναι ως επί το πλείστον καθημερινοί άνθρωποι, αθώοι, αλλά ο "άπιστος" στην πραγματικότητα, για τον άνθρωπο που θερίζει με ένα αυτόματο, είναι ο δυτικός ιμπεριαλισμός, που με τις επεμβάσεις του στην ευρύτερη περιοχή που δραστηριοποιούνται οι τζιχαντιστές δημιούργησε αυτό το περιβάλλον απαξίωσης της ανθρώπινης ζωής. Ο μη συνειδητός στόχος τους είναι δηλαδή το σύστημα που δεν διστάζει να καταστρέψει χώρες και κοινωνίες για να προωθήσει τα οικονομικά και γεωπολιτικά του συμφέροντα. Από κει και πέρα, η ιδεολογική αποσυγκρότηση και η νοοτροπία του σκοπού που αγιάζει τα μέσα τους οδηγούν να συνάψουν συμμαχίες και ταυτόχρονα να πολεμήσουν με οποιονδήποτε. Οι άνθρωποι της Μέσης Ανατολής και της Αφρικής εδώ και δεκαετίες ζουν μέσα στη βία, στον πόλεμο και στην καταστροφή. Και η βία βρίσκεται παντού στο μυθιστόρημα του Μπινμπίν, περιγράφεται σχεδόν σε κάθε έκφανσή της.  Μπορεί η θρησκεία να παίζει καταλυτικό ρόλο στο σκοταδισμό του Ισλαμικού Κράτους, όπως λέει ο Έντσο Τραβέρσο στο βιβλίο του "Νέα πρόσωπα του Φασισμού", αλλά δεν δημιουργεί καμικάζι. Καμικάζι παράγει η συνεχόμενη φρίκη που ζουν οι λαοί της Αφρικής και της Ασίας. Παραμερίζεται επίσης το τι είναι αυτά τα καθεστώτα που μέρος του λαού πάει στη Τζιχάντ, το ποιος τα στηρίζει ή τα χρησιμοποιεί.  Διότι η συζήτηση είναι δυσάρεστη για τις κυβερνήσεις των ΗΠΑ, της Γαλλίας, κλπ. Ο βασιλιάς μπορεί να είναι γυμνός, αλλά δεν θέλει να του το λένε.

Γιατί η δράση του Ντάες είναι τρομοκρατική; Οι τζιχαντιστές δεν είναι ένα αραβικό εθνικοαπελευθερωτικό κίνημα, σαν αυτά των δεκαετιών '60 και '70, που επηρεασμένα, άλλα περισσότερο και άλλα λιγότερο, από προοδευτικές και σοσιαλιστικές ιδέες διάλεγαν συγκεκριμένους πολιτικούς και στρατιωτικούς στόχους. Είναι ένα σκοταδιστικό κίνημα, με μεσαιωνικές αντιλήψεις για την κοινωνική οργάνωση. Η θρησκευτική μισαλλοδοξία, για την οποία δούλευαν χρόνια οι εμπνευστές του, ήταν η μαγιά που φούσκωνε το μίγμα στην αντιπαράθεση με τις "κοσμικές" δικτατορίες στις οποίες έκαναν αντιπολίτευση. Θυμάται κανείς τις επίσημες συναντήσεις των Ταλιμπάν με τον Ρόναλντ Ρήγκαν; Και φυσικά, το κίνημα αυτό έχει αναφορές σε σκοτεινά οικονομικά συμφέροντα της περιοχής. Που περιθωριοποίηθηκαν ακόμα και μετά την εγκαθίδρυση "δημοκρατικών" καθεστώτων στο Ιράκ και στο Αφγανιστάν. Γίνονται πιόνια ντόπιων ολιγαρχών οι "στρατιώτες της Τζιχάντ", εκτός από ξένων συμφερόντων. Η προέλευσή τους είναι λοιπόν διαφορετική από τα αραβικά "κοσμικά" κινήματα: τα αντιδραστικά οικονομικά συμφέροντα στον ευρύτερο αραβικό χώρο που σε έναν βαθμό αυτονομήθηκαν από εκείνους που τα χρησιμοποιούσαν επί χρόνια. Και εδώ υπάρχει μια άλλη ειδοποιός διαφορά με τα προοδευτικά κινήματα αντίστασης: οι ηγεσίες τους δεν προέρχονται από το λαό, ούτε κοινωνικά ούτε πολιτικά.

Η επέμβαση των ΗΠΑ και των συμμάχων τους στο Ιράκ το 2003 και η επακόλουθη ρευστοποίηση όλου του εκεί πολιτικού σκηνικού, ακόμα και η επιλογή τους να εγκαταστήσουν μια σιίτικη κυβέρνηση-ανδρείκελο (οι τζιχαντιστές είναι σουνίτικο κατα βάση κίνημα), αποτέλεσε το γόνιμο έδαφος για την ανάπτυξη αυτού του απάνθρωπου και φασιστικού κινήματος. Η κατάρρευση μιας σειράς αυταρχικών καθεστώτων (πχ της Τυνησίας και της Αιγύπτου) ή η απόπειρα γκρεμίσματός τους, η λεγόμενη Αραβική Άνοιξη, χωρίς να αντικατασταθούν από φιλολαϊκές, προοδευτικές κυβερνήσεις, δημιούργησε το κενό που οι τζιχαντιστές κάλυψαν δυναμικά, δίνοντας το αντίθετο περιεχόμενο απ' αυτό που ζητούσαν οι αραβικοί λαοί. Στη δε ανατροπή της κυβέρνησης της Λιβύης τούς δόθηκε εξαρχής κεντρικός ρόλος από το ΝΑΤΟ. Και θα παρατηρούσε κάποιος σαρκαστικά ότι μέσα σ' όλα που έγιναν, μπορεί η χώρα να διαλύθηκε, αλλά τουλάχιστον οι κινέζικες επενδύσεις έφυγαν.

Η δράση του ισλαμικού χαλιφάτου δεν περιορίζεται βέβαια στη Συρία (ως κανονικός στρατός) ή στην Ευρώπη (με τη μορφή τρομοκρατικών ομάδων). Στην πραγματικότητα επεκτείνεται με βομβιστικές και άλλες πολύνεκρες ενέργειες σε διάφορες πόλεις της Μέσης Ανατολής και της Αφρικής. Η ευκολία συνεχούς στρατολόγησης νεαρών πρόθυμων να θυσιαστούν είναι αξιοσημείωτη. Για τις συνθήκες που αυτή πραγματοποιείται μιλάει το μυθιστόρημα "Τα Αστέρια του Σιντί Μουμέν" του Μαροκινού Μαχί Μπινμπίν (εκδ. Άγρας, μτφρ Έλγκας Καββαδία). Το βιβλίο έχει κεντρικό θέμα την σύγχρονη καθημερινότητα στις αραβικές παραγκουπόλεις, με την οπτική ενός παιδιού, του Γιασίν, μέλους μιας ευρύτερης παρέας παιδιών που ζουν σε μια χωματερή στην περιφέρεια της Καζαμπλάνκας του Μαρόκου, στο Σιντί Μουμέν. Τα "αστέρια του Σιντί Μουμέν" είναι η ποδοσφαιρική τους ομάδα και τερματοφύλακας σ' αυτήν είναι ο Γιασίν, που λεγόταν αλλιώς, πριν διαλέξει ο ίδιος για τον εαυτό του το όνομα του μεγάλου σοβιετικού τερματοφύλακα.

[...] Στο ποδόσφαιρο, όλος ο κόσμος θα βεβαιώσει ότι είμαι ο καλύτερος τερματοφύλακας της παραγκούπολης. Το είδωλό μου λεγόταν Γιασίν. Ο διάσημος Γιασίν. Ποτέ δεν τον είδα να παίζει αλλά διηγούνται τόσες ιστορίες γι' αυτόν...Πολλοί λένε ότι ήταν ικανός να σταματήσει μια μπάλα, ακόμη κι αν την είχε ρίξει ένα κανόνι Krupp. Άλλοι έλεγαν ότι το σώμα του ξέφευγε από τους κανόνες της βαρύτητας. Ακόμη λέγεται ότι τον πρόωρο θάνατό του τον είχαν υποκινήσει διεθνείς επιθετικοί που είχαν ταπεινωθεί από το ταλέντο του. Όπως και να 'χει, εγώ ήθελα να γίνω ή Γιασίν ή τίποτα. Έτσι, άλλαξα το όνομά μου για να πάρω το δικό του. [...]

Οι ποδοσφαιρικοί αγώνες με αντιπάλους παιδιά από άλλες γειτονιές της παραγκούπολης είναι η εκτόνωσή τους, αλλά και ένας αγώνας εξουσίας σε μια παρατημένη από το κράτος περιοχή, μια χωματερή σκουπιδιών και ανθρώπινων ψυχών στην οποία αυτό ρίχνει τα απόβλητά του. Ένας ψηλός τοίχος χωρίζει τον κόσμο των πιτσιρικάδων με τον υπόλοιπο, τον πιθανόν πολιτισμένο, και ίσως πολλά παιδιά να μην τον περάσουν ποτέ στη ζωή τους. Παντού υπάρχει η βία. Ενδοοικογενειακή, μεταξύ των παιδιών, από την αστυνομία, γενικά βία. Η καθημερινή ζωή των παιδιών που μεγαλώνουν εκεί δεν περιλαμβάνει σχολεία και τυπικές-έστω-οικογενειακές σχέσεις, παρά μόνο ξυλοδαρμούς, παραβατική συμπεριφορά, δουλειές του ποδαριού, χασίσι, φτώχεια και εξαθλίωση. Αλλά επειδή μιλάμε για παιδιά, όλα αυτά ανακατεύονται και με ανεμελιά, σκανταλιές και παιχνίδι. Ακόμα και δειλούς έρωτες, ετερόφυλους και ομόφυλους. Δεν υπάρχει θρησκεία (εισβάλλει ξαφνικά στη συνέχεια), υπάρχουν όμως ηθικοί κανόνες διαμορφωμένοι από τα παιδιά γιατί οι μεγάλοι δεν ασχολούνται με εκείνα.

Παράγκες στο Σιντί Μουμέν

'Ομως η ζωή στο γκέττο δεν έχει προοπτική. Και αυτό γίνεται ολοένα πιο κατανοητό όσο ο Γιασίν μεγαλώνει. Το όριο της είναι συμβολικά ο ψηλός τοίχος που τη χωρίζει από την έξω ζωή, την πιο πολιτισμένη. Και εκεί εμφανίζονται αναπάντεχα, σαν απεσταλμένοι από την ιστορία, οι τζιχαντιστές που δίνουν ένα άλλο νόημα στην ύπαρξη των παιδιών, ή σωστότερα στον καθημερινό θάνατο που ζουν, πείθοντας τα ότι εκτελούν μια αποστολή εκδίκησης αλλά και εξασφάλισης ενός (μεταθανάτιου) παραδείσου. Οι βραδυνές συνευρέσεις για χασισοποτία αντικαθίστανται από πρωϊνές συγκεντρώσεις για προσευχή και κήρυγμα. Αρχίζει να καλλιεργείται ο τυφλός φανατισμός και όλα παίρνουν έναν δρόμο διαφορετικό από αυτόν που προόριζε η μοίρα στα παιδιά.

Η εισβολή του θρησκευτικού κηρύγματος είναι γρήγορη και ξαφνική. Καλύπτει αμέσως το πνευματικό κενό. Ο χρόνος της αφήγησης αλλάζει, όπως και το ύφος, ώστε να διαχωριστεί το πριν και το μετά. Πρόκειται για ένα καλογραμμένο μυθιστόρημα από κάθε άποψη. Η αλήθεια που θέλει να μεταδώσει ο συγγραφέας είναι αποκαλυπτική, αμείλικτη. Θα μπορούσε το βιβλίο αυτό να συνοδεύσει οποιαδήποτε ανάλυση φιλοδοξεί να εξηγήσει όλες τις πτυχές του φαινομένου του σύγχρονου θρησκευτικού φονταμενταλισμού και της πιο ακραίας έκφρασής του. Ως ένα παράρτημα στην ανάλυση για τις κοινωνικές αιτίες που ευνοούν τη ραγδαία εξάπλωσή του.

* Στις 16 Μαΐου 2003 δεκατέσσερα παιδιά ανατινάχτηκαν στην Καζαμπλάνκα προκαλώντας σαράντα ένα νεκρούς. Προέρχονταν από το Σιντί Μουμέν, μια παραγκούπολη 300.000 κατοίκων.