#70 Τα βιβλία του 2021

Βιβλιοεπιλογές 2021

 Του «Ιδεογράφου» 

1. Επετειακό: Καρλ Μέντελσον-Μπαρτόλντυ (Γερμανία) «Επίτομη Ιστορία της Ελληνικής Επανάστασης» 1870, εκδ.Τολίδη 2011, μτφρ Ελένη Γαρίδη. 

 

Τα χαρακτηριστικά της "Επίτομης Ιστορίας της Ελληνικής Επανάστασης" του γερμανού ιστορικού Καρόλου Μέντελσον Μπαρτόλντυ είναι τα εξής:

1. Δίνει μια καθόλου ειδυλλιακή εικόνα για την επανάσταση, τονίζοντας τον έντονο φατριασμό στην ελληνική πλευρά, τον ραγιαδισμό των προκρίτων που αναζήτησαν εξ αρχής προστάτες και τα πολλές φορές ταπεινά κίνητρα από πολλούς οπλαρχηγούς του αγώνα (εκτεταμένη λαφυραγώγηση και άρνηση σε πολλές περιπτώσεις να πολεμήσουν αν δεν πληρώνονταν). Ήταν έτσι; Ήταν. Και όλες οι πηγές συνηγορούν σε αυτό.

Είναι λογική αυτή η παρατήρηση: βρισκόμαστε στις αρχές του 19ου αιώνα, όπου τα πολεμικά έθιμα ήταν μόνο τέτοια, κεντρική οργάνωση του αγώνα δεν υπήρχε και παρά τις όσες προσπάθειες γίνονταν για να δημιουργηθεί ένα κέντρο, η αυτονόμηση των αντάρτικων ομάδων στον Μωριά και στη Ρούμελη ήταν πολύ εκτεταμένη.

2. Αναγνωρίζει τον ρόλο των κοτζαμπάσηδων (και όχι μόνο της κλεφτουριάς) στο ξέσπασμα της επανάστασης, αλλά τονίζει τον διττό σκοπό τους, που δεν αρκούνταν στην απελευθέρωση, αλλά να διατηρήσουν και τα προνόμια που είχαν. Δηλαδή να μην αλλάξει ριζικά η κοινωνική πραγματικότητα.

3. Δεν αποτελεί συνολική μελέτη για την επανάσταση, διότι λείπει η μελέτη της οικονομίας και της κοινωνίας στον ελληνικό χώρο. Τί είδους ιδιοκτησία κρατούσαν οι ρωμιοί; οι οθωμανοί; οι καραβοκύρηδες; ποια ήταν ακριβώς η κατάσταση του ελληνικού αγροτικού πληθυσμού; Χρειαζόταν περισσότερες και όχι γενικόλογες αναφορές. Και αυτό θα εξηγούσε και πολλά στο σημείο 2.

4. Είναι εχθρικός και στην Πύλη και στις ξένες δυνάμεις, όλες ανεξαιρέτως. Ο Μέντελσον-Μπαρτόλντυ υποστήριζε την πλήρη ανεξαρτησία της Ελλάδας. Θεωρεί ότι ο αγώνας υπονομεύτηκε και ουσιαστικά καπελώθηκε. Εντούτοις, αναγνώρισε τα φιλελεύθερα χαρακτηριστικά σε πολλές από τις αποφάσεις των εθνοσυνελεύσεων. Αρκετά αρνητική η άποψή του και για τον δεσποτικό Καποδίστρια, αναγνωρίζοντας όμως ότι με την έλευσή του το νέο κράτος απέκτησε διεθνή υπόσταση, καθότι γνωστός στους πολιτικούς κύκλους της Ευρώπης, ως υπουργός του Τσάρου. Εξηγεί δε πολύ καλά τον συμβιβασμό ρώσσων και άγγλων για την έλευσή του.

5. Είναι καλά συγκροτημένη εξιστόρηση, με ροή χρονική και όχι με θεματικές ενότητες που μπλέκονται στις εποχές. Πολύ αξιόλογη δουλειά.

6. Περιγράφει θαυμάσια την συνθετότητα της ιστορικής περιόδου, όπου η φεουδαρχία παντού υποχωρεί και τα εθνικά αισθήματα είναι ακόμα υπό διαμόρφωση και όχι αποκρυσταλλωμένα, όπως στον 20ο αιώνα.

7. Εξετάζει αρκετά το διπλωματικό παρασκήνιο, μαζί με τα γεγονότα της επανάστασης, το οποίο είναι αναγκαίο διότι η ελληνική επανάσταση εξαρχής κίνησε το ενδιαφέρον όλων και εντάχθηκε στο γεωπολιτικό παιχνίδι.

8. Κάνει βουτιές και στα ιδιαίτερα γεγονότα του Αγώνα, τα "μικρά της ιστορίας" που λέω εγώ.

9. Είναι μεν περιεκτικό, μόνο 235 σελίδες, όμως δεν αφήνει κανένα πολιτικό ή στρατιωτικό γεγονός απέξω, ξεκινώντας μάλιστα από τη Φιλική Εταιρία και καταλήγοντας στην γερμανική αντιβασιλεία, επί Όθωνα, όπου η Ελλάδα έπιασε πάτο, σύμφωνα με τα λεγόμενά του.

 --------------------------------------------------------- 

2. Παιδικό: Μιχαήλ Ίλιν-Ελένα Σεγκάλ (ΕΣΣΔ) «Το Αλφάβητο της Φύσης» 1957, εκδ.Κασταλία χχ, μτφρ Απόστολος Κοτσιώλης. 

 

Ένα διαμάντι ξεθωριασμένο από την ηλικία και το στυλ που άλλαξε και πλέον απαιτεί μικρά κείμενα και απλά νοήματα. Είναι το επιστημονικό-παιδικό βιβλίο 112 σελιδών που έγραψαν οι σοβιετικοί Μιχαήλ Ίλιν (κανονικό όνομα Μαρσάκ) και Ελένα Σεγκάλ στις αρχές της δεκαετίας του '50, το "Αλφάβητο της Φύσης". Αποτελεί το τρίτο μέρος του «Τα πράγματα που βρίσκονται γύρω μας» και ασχολείται ειδικά με τις αγροτικές καλλιέργειες, τη γεωπονία και την μηχανική. Εκδόθηκε στις σοσιαλιστικές χώρες και στην Ελλάδα μεταδικτατορικά.

Το βιβλίο πραγματεύεται το πως ο άνθρωπος έφερε την φύση στα μέτρα του, την μελέτησε και την μετασχημάτισε, χρησιμοποιώντας κλασική αφήγηση σε συνδυασμό με παραμύθια και θρύλους. Κλείνει με την παρουσίαση του έργου του (μη σπουδαγμένου, εμπειροτέχνη) Ιβάν Βλαδιμήροβιτς Μιτσούριν (1855-1935), ενός από τους μεγαλύτερους γενετιστές και γεωπόνους, που έδωσε πάνω από 300 νέες ποικιλίες δέντρων, δέντρων ανθεκτικών στον παγωμένο βορρά. Αναλύει την μεθοδολογία του, ίσως το διδακτικότερο κομμάτι του βιβλίου• υπομονή, επιμονή, εργατικότητα, φιλότιμο, λογική σκέψη. «Δεν μπορούμε να περιμένουμε χάρες από την φύση. Πρέπει να τις πάρουμε μόνοι μας απ' αυτήν• αυτό είναι το καθήκον μας». Βρήκα τη βιογραφία του. Μια κανονική περίπτωση...αριστείας, όχι οι τρίχες που εννοούν εδώ: Το 1920, την εποχή που οι ρώσσοι επιστήμονες το έσκαγαν για το εξωτερικό για να συνεχίσουν τις καριέρες τους, ο Λένιν συναντήθηκε μαζί του και του ζήτησε να ηγηθεί της γεωπονικής σχολής, να ηγηθεί του προγράμματος βελτίωσης των καλλιεργειών. Αυτό και έπραξε μέχρι τον θάνατό του το 1935. Μία πόλη της Σιβηρίας έχει το όνομά του. Αυτός ανακάλυψε μηλιές ανθεχτικές στους -40°C και μια σειρά άλλα καρποφόρα δέντρα χρησιμοποιώντας μόνο σπόρους και μάτια για μπολιάσματα.

Το βιβλίο μας λέει όλην την αλληλουχία από την σπορά του σταριού μέχρι το ψήσιμο του ψωμιού. Μας λέει για το κυνήγι της ισορροπίας ανάμεσα σε όλες τις μορφές ζωής σε μια καλλιέργεια ή σε ένα δάσος: δέντρα, αγριόχορτα, έντομα, πουλιά, όλες τις μη χημικές επεμβάσεις που μπορεί να κάνει ο άνθρωπος για να πάρει την μέγιστη απόδοση χωρίς να προκαλέσει ανωμαλία ή ζημιά. Το βιβλίο αποθεώνει την δημιουργικότητα του ανθρώπου. Είναι το απόλυτα οικολογικό βιβλίο, γιατί οικολογία δεν είναι να αφήνεις ανέγγιχτες εκτάσεις αδιαφορώντας για την επιβίωση του ανθρώπου, αλλά να μαθαίνεις να ζεις μέσα στη φύση, από την φύση και με σεβασμό προς αυτήν.

Ιδεολογικά και πολιτικά θέματα δεν αγγίζει. Δεν μιλάει καν για παραγωγικές σχέσεις. Είναι για παιδιά δημοτικού.

 --------------------------------------------------------- 

3. Κόμιξ: [Βιττόριο] Τζιαρντίνο (Ιταλία) «Ούγγρικη Ραψωδία» 1982, εκδ.Βαβέλ 1990, μτφρ Παυλίνα Καλλίδου. 

 

Της μεγάλης ιταλικής σχολής των κόμιξ (ή για την ακρίβεια των graphic novel- ζωγραφικά μυθιστορήματα θα το μετέφραζα) και ο Βιττόριο Τζαρντίνο, ο οποίος δημιούργησε το παρόν, την Ούγγρικη Ραψωδία (εκδ. Βαβέλ 1990, μτφρ άγνωστη), με πρωταγωνιστή έναν πρώην πράκτορα των γαλλικών μυστικών υπηρεσιών, τον Μαξ Φρίντμαν και εποχή το 1938, όταν ο Β' ΠΠ προετοιμαζόταν πυρετωδώς.

Δυστυχώς είναι μάλλον το μόνο με πρωταγωνιστή τον Φρίντμαν που κυκλοφόρησε στα ελληνικά, φυσικά εξαντλημένο, ίσως και το μόνο του Τζαρντίνο. Ο σκιτσογράφος συγγραφέας- για την ιστορία- ήταν ηλεκτρολόγος-μηχανολόγος στο επάγγελμα.

Τα σκίτσα είναι εξαιρετικά. Προσεγμένη κάθε λεπτομέρεια, σαν φωτογραφικά καρέ. Άλλο στυλ από τον Ούγκο Πραττ, τον μάγο των σκιών, των γκρο πλαν και της κίνησης. Το σενάριο επίσης πολύ καλό: στη Βουδαπέστη το 1938 η ατμόσφαιρα μυρίζει μπαρούτι. Το παράρτημα της γαλλικής κατασκοπείας εκεί εξολοθρεύεται, πλην μιας απλής γραμματέως, και το Παρίσι στέλνει (εκβιάζοντας) τον Φριντμαν να ερευνήσει τι διάολο συνέβη ξαφνικά, αλλά και να ανιχνεύσει τις κινήσεις της Αμπβέρ, της ναζιστικής στρατιωτικής υπηρεσίας αντικατασκοπίας. Όλα είναι μύλος, δεν ξέρεις ποιος είναι με ποιον εκεί. Ο Τζαρντίνο τοποθετεί στο κάδρο και τη σοβιετική Εν-Κα-βε-ντέ και τα περιπλέκει ακόμα περισσότερο. Οι αποκαλύψεις του Φριντμαν κοστίζουν πολύ σε κυνηγητό και αίμα.

Το κόμιξ τυπώθηκε σε ασπρόμαυρο, σε χοντρό χαρτί. Δυστυχώς ξεστελιώνει εύκολα. Ο Φριντμαν έχει άλλη μια περιπέτεια (του 1985- ετούτη εκδόθηκε το 1982), αλλά μάλλον πολλά ζητάμε...

 ------------------------------------------------------------------- 

 

4. Νουβέλα: Νταβίντ Ντιόπ (Σενεγάλη/Γαλλία) «Τη νύχτα, όλα τα αίματα είναι μαύρα» 2018, εκδ.Πόλις 2019 μτφρ Αλεξάνδρας Κωσταράκου

 

Καταπληκτικό βιβλίο, γραμμένο πριν τρια χρόνια από έναν σενεγαλέζο που ζει από τα δεκαοχτώ του στη Γαλλία. Το φόντο είναι ο Α' Παγκόσμιος Πόλεμος και τα χαρακώματα όπου βρήκαν τον θάνατο εκατοντάδες χιλιάδες άντρες και πρωταγωνιστής ένας εικοσάχρονος σενεγαλέζος, ο Άλφά Ντιαγέ, απ' αυτούς που οι γάλλοι ή με το ζόρι ή κατόπιν ανταλλαγμάτων τράβηξαν από τις σαβάννες της Αφρικής στους βούρκους του Βερνταίν, της Υπρ, της Σωμ για να πολεμήσουν για τα συμφέροντα του γαλλικού κράτους.

Ο Αλφά Ντιαγέ γίνεται μάρτυρας του μαρτυρικού θανάτου του ξεκοιλιασμένου αδερφικού του φίλου Μαντέμπα Ντιόπ. Είναι μόνοι τους στο πεδίο της μάχης μετά την επίθεση κι ο Ντιόπ τρεις φορές εκλιπαρεί τον Ντιαγέ να δώσει τέλος στο μαρτύριό του. Ο Ντιάγε δεν το κάνει. Όταν ο φίλος του ξεψυχάει τότε τοποθετεί τα σπλάχνα του μέσα στο σκισμένο κορμί του και τον πηγαίνει πίσω στο χαράκωμα. Σοκάρονται όλοι από την αγριότητα του θεάματος. Αρχίζουν να θεωρούν ότι ο Ντιάγε είναι δαίμονας του θανάτου κι αυτός αρχίζει πλέον να τους επιβεβαιώνει τη δεισιδαιμονία. Παραλογίζεται και αρχίζει να κατακρεουργεί ανθρώπους με «γαλάζια μάτια» των απέναντι χαρακωμάτων. Απίστευτη φρίκη. Ο Ντιαγέ επιβεβαιώνει και το στερεότυπο που έχουν οι ιμπεριαλιστές για τις φυλές της Αφρικής. Τον στέλνουν, στη συνέχεια, στα μετόπισθεν σε άσυλο να δει πολιτισμό. Και τότε μας λέει για τον πολιτισμό του. Μια υπέροχη αφήγηση της ζωής στη Σενεγάλη, μιας ζωής στη φύση και στην αμεσότητα των ανθρώπων.

Το βιβλίο είναι ένας εσωτερικός μονόλογος ενός αγράμματου φιλόδοξου νέου. Πολλές προτάσεις επαναλαμβάνονται, ξανά και ξανά, για να τονίσουν την ζωντάνια της αφήγησης και την απλοϊκή σκέψη. Ο Μαντέμπα Ντιόπ αποκαλείται πάντα ως "αυτός που είχα πάνω κι από αδερφό", ο ισχυρός κανόνας ηθικής που έφτιαξε στο μυαλό του- ένας από τους πολλούς. Μόνο 155 σελίδες, μαζί με επίμετρο. Η φρίκη κι ο χαμένος παράδεισος. Πόλεμος και ειρήνη. Ευρώπη κι Αφρική.

 ------------------------------------------------------------------- 

 

5. Μυθιστόρημα: Τζων Γουίλλιαμς (ΗΠΑ) «Το Πέρασμα του Μακελάρη» 1960, Εκδ Gutenberg 2021 μτφρ. Αθηνάς Δημητριάδου

Το "Πέρασμα του Μακελάρη" (Butcher's Crossing) του αμερικάνου λογοτέχνη Τζων Γουίλλιαμς γράφτηκε το 1960 και είναι ένα γουέστερν. Ένα αυθεντικό γουέστερν, ακριβώς όπως τα έχουμε στο μυαλό μας από τις ταινίες. Το διαβάζεις και βλέπεις (με την φαντασία σου) κ α ν ο ν ι κ ά την ιστορία, με κάθε λεπτομέρεια- τόσο θαυμάσια έγραψε ο Τζων Γουίλλιαμς.

«Είναι πολύ μεγάλος τούτος εδώ ο τόπος» είπε ο Σνάιντερ.

Η ιστορία είναι η εξής: Ένας εικοσάχρονος, ο Γουίλ Άντριους από τη Βοστώνη, παρατάει τις σπουδές στο Χάρβαρντ, μαζεύει οικονομίες και πηγαίνει στο Κάνσας να δοκιμάσει την τύχη του ως επιχειρηματίας προμηθευτής τομαριών αγριοβούβαλων. Είναι η πρόταση ενός φίλου του πατέρα του που συνάντησε στο Πέρασμα του Μακελάρη, του εμπόρου δερμάτων ΜακΝτόναλντ. Το 1873, το Κάνσας είχε μπει μόλις δέκα περίπου χρόνια στις ΗΠΑ και ήταν το όριο της χώρας. Από κει και δυτικότερα ελάχιστοι είχαν πατήσει. Εδώ βλέπουμε την ψυχοσύνθεση του αμερικάνου πιονιέρου, που αφήνει την στρωμένη ζωή για την διεκδίκηση της ευκαιρίας. Είναι το πνεύμα αυτό που έκανε την πρώην αποικία της Αγγλίας την μόνη που την ξεπέρασε, το λεγόμενο «αμερικάνικο πνεύμα».

Όμως βρίσκουμε και κάτι άλλο: την πορεία αναγνώρισης του εαυτού του νεαρού Άντριους. Το παιδί μπουχτισμένο από την ζωή της πόλης και τα ανούσια κηρύγματα του ιερέα πατέρα του αποφασίζει να εισβάλλει στην άγρια φύση, την φύση που ονειρεύεται, για να κερδίσει την αυτογνωσία.

Ο Άντριους προσλαμβάνει (με ποσοστό επί των κερδών πώλησης των τομαριών) τον Μίλερ, έναν κυνηγό βουβαλιών που μόνο αυτός είχε ανακαλύψει περάσματα και κοπάδια δυτικότερα, τον γδάρτη Σνάιντερ (εκδοροσφαγέα θα λέγαμε σήμερα) και τον κουλό και αλκοολικό Τσάρλι Χοτζ που θα έκανε τη λάντζα και θα οδηγούσε το κάρο με τα οχτώ βόδια με τις προμήθειες πάνω για το μεγάλο ταξίδι στα άγνωστα δυτικά. Ο Τσάρλι Χοτζ είχε χάσει το χέρι του πάλι με τον Μίλερ, κρυοπαγημένος στα χιόνια, και αυτό το στοιχείο της ιστορίας κατευθείαν μας προδιαθέτει ότι η κακοτυχία αυτού ή κάποιου ή όλων ίσως θα επαναληφθεί. Ο Μίλερ τάζει ότι μόνο αυτός γνωρίζει τα περάσματα του μεγαλύτερου κοπαδιού που έχει δει άνθρωπος. Γίνεται πιστευτός και εγώ ο αναγνώστης μονίμως διερωτώμαι αν όλα αυτά είναι μια χίμαιρα, αν όλη η ταλαιπωρία που θα υποστούν είναι εξαρχής μάταιη. Ο Γουίλιαμς μας ιντριγκάρει άσχημα.

Ο Άντριους γνωρίζει μια πόρνη μια μέρα πριν ξεκινήσει με τους τρεις άντρες, την Φρανσίν. Αυτή τον γλυκοκοιτάζει και της αρέσει. Του προτείνει έρωτα χωρίς πληρωμή. Ο Άντριους δεν δέχεται. Γιατί; Μια εξήγηση: Δεν θέλει να αφήσει τίποτα πίσω στο μακρύ ταξίδι, τίποτα που να τον κάνει να γυρίσει: Όλα ή τίποτα!

Ο Μίλερ φέρεται πατρικά στον Άντριους. Είναι ο δάσκαλός του. Ο μέντορας. Το αγόρι, παρακολουθώντας τον έμπειρο ιχνηλάτη και κυνηγό με την παροιμιώδη ψυχραιμία, γίνεται άντρας. Μέχρι και το σώμα του ταχύτατα αλλάζει.

Η ταλαιπωρία φοβερή, οι άνθρωποι στα όριά τους. Φοβερή περιγραφή του μουδιάσματος στη σέλα. Φοβερή περιγραφή της δίψας. Το χιόνι. Η σιωπή. Ο Γουίλλιαμς δεν αφήνει ούτε λεπτομέρεια να ξεφύγει. Αργή, πολύ αργή αφήγηση, μια υπέροχη μονοτονία, σαν το ταξίδι τους. Ο Γουίλλιαμς σκάβει στους χαρακτήρες των τεσσάρων αντρών, χρησιμοποιεί τρεις στερεοτυπικές φιγούρες για να ορίσει καλύτερα την μια υπό διερεύνηση, του νεαρού Γουίλ.

«Ο Άντριους μετακίνησε το κρεβάτι όπου καθόταν λίγο πιο κοντά σ'εκείνο όπου είχε σωριαστεί ο ΜακΝτόναλντ.

«Έτσι λοιπόν, το έκανες το κυνήγι σου».

«Μάλιστα, το έκανα».

«Κι έχασες τ'αβγά και τα καλάθια, ακριβώς όπως σου το είχα πει».

Ο Άντριους δεν μίλησε.

«Ήταν όμως κάτι που το ήθελες, έτσι;» ρώτησε ο ΜακΝτόναλντ.

«Ίσως ήταν, στην αρχή», είπε ο Άντριους. «Ένα μέρος του, τουλάχιστον»

(σ.406)

------------------------------------------------------------- 

 

6. Δοκίμιο: Λέων Τρότσκυ (ΕΣΣΔ) «Προβλήματα της καθημερινής ζωής» 1923, εκδ.Ουτοπία (1980) μτφρ. Λουκάς Θεοδωρόπουλος

 

Το βιβλίο παρουσιάζει μια εικόνα της νέας σοβιετικής κοινωνίας (γράφτηκε και κυκλοφόρησε το 1923, μόλις έναν χρόνο μετά τον τερματισμό του εμφυλίου πολέμου και της επέμβασης των ξένων δυνάμεων), πολύ διεισδυτική και ειλικρινή. Στην ΕΣΣΔ, τουλάχιστον τις τρεις πρώτες δεκαετίες της, επικρατούσε μια διανοητική φρενίτιδα σε μια προσπάθεια να οριστούν και να αλλάξουν ή βελτιωθούν τα πάντα. Από την βιομηχανική παραγωγή μέχρι τους τρόπους ευγενείας.

Η ιστορία του βιβλίου έχει ως εξής: ο Τρότσκυ οργάνωσε μια σειρά συσκέψεων με στελέχη γειτονιών, συνεταιρισμών, οργανισμών και εργοστασίων (με τα γνωστά συμβολικά ονόματα που τους δίνανε, πχ «Το έτος 1886», «Ερυθρός Οκτώβρης», «Η Κομμούνα του Παρισιού», «Ροβεσπιέρος» κλπ), τα οποία ερωτήθηκαν για απλά καθημερινά ζητήματα των ανθρώπων, όπως για την καθαριότητα, το θρησκευτικό συναίσθημα, τις σχέσεις μεταξύ συζύγων, το διάβασμα εφημεριδών και βιβλίων, το υβρεολόγιο (!), τους τρόπους διασκέδασης κλπ. Κράτησε σε πρακτικά τις απαντήσεις*, που άλλες ήταν κοφτές κι άλλες αναλυτικές, και έγραψε μετά τις απόψεις του για όλα τα θέματα που πιάστηκαν. Το βασικό συμπέρασμα που βγαίνει είναι ότι δεν αρκεί να κοινωνικοποιηθούν τα μέσα παραγωγής, αλλά πρέπει να γίνει παράλληλα και μια τεράστια π ο λ ι τ ι σ τ ι κ ή εκστρατεία, να ανέβει το γενικό επίπεδο μόρφωσης και πολιτισμού. Με κατανόηση της κατάστασης που κληρονομήθηκε και δεν αλλάζει με ένα χτύπημα των δαχτύλων, αλλά και για «αριστερισμούς» που σημειώνονται μέσα στον γενικό ενθουσιασμό (πχ σ' ένα εργοστάσιο επιβλήθηκαν πρόστιμα σε εργάτες που έβριζαν χυδαία μιλώντας σε συναδέλφους).

Το 1923 η Σοβιετική Ένωση δεν είχε μπει ακόμα σε μια «κανονικότητα». Βρισκόταν σε μεταβατικό στάδιο: είχε τελειώσει ο εμφύλιος μόλις πριν και στην οικονομία εφαρμοζόνταν η ΝΕΠ (Νέα Οικονομική Πολιτική), η οποία επέτρεπε μεγάλη ιδιωτική περιουσία και ξένες επενδύσεις (υπό αυστηρούς όρους), δηλαδή αποτελούσε το έδαφος για να α ν α π α ρ ά γ ο ν τ α ι αστικές συνήθειες. Θίγεται ειδικά ο επιμορφωτικός και ψυχαγωγικός ρόλος του κινηματογράφου και τα μέτρα που πρέπει να παρθούν για την μείωση της επιρροής της θρησκείας στην ρουτίνα των ανθρώπων (πχ τα συνδικάτα να οργανώνουν και κηδείες μελών τους). Θίγεται ο υποβαθμισμένος εδώ και αιώνες ρόλος της γυναίκας, των εφημεριδών και του περιεχομένου τους, του τρόπου προπαγάνδας των κομμουνιστών, του αλκοολισμού και της αγραμματοσύνης, της γραφειοκρατίας. Το μαχαίρι φτάνει στο κόκκαλο, θα έλεγε κανείς. Τίποτα δεν κρύβεται κάτω από το χαλάκι.

Τα βιβλία (ή οι συγγραφείς τους) πρέπει να κρίνονται στην εποχή τους. Το ότι ο Τρότσκυ στη συνέχεια αποτέλεσε εμπόδιο στην οικοδόμηση του σοσιαλισμού στην ΕΣΣΔ, με τις βοναπαρτικές του αντιλήψεις, δεν αφαιρεί αξία από αυτό το πολιτικά σημαντικό (και άγνωστο) βιβλίο.

* ενσωματώθηκαν σε πολυσέλιδο παράρτημα στο τέλος.

------------------------------------------------------------- 

ΕΔΩ "Τα βιβλία του 2019"

ΕΔΩ "Τα βιβλία του 2020"